Día de los Muertos: de viering van de dood in Mexico
Op 1 en 2 november wordt in Mexico en sommige andere Latijns-Amerikaanse landen jaarlijks de Dag van de Doden, of Día de los Muertos, gevierd. Op deze dagen eren de Mexicanen de overledenen en maken ze “vrede” met de dood. De Dag van de Doden wordt vaak onterecht bestempeld als ‘Mexicaans Halloween’ en hoewel er inderdaad overeenkomsten zijn, heeft de Dag van de Doden toch echt een andere betekenis. In de loop der eeuwen is de viering van de Dag van de Doden ontwikkeld uit een mengelmoes van Meso-Amerikaanse en Europese rituelen.
Oorsprong van de feestdag
De tradities van de feestdag gaan terug tot voor Columbus’ aankomst in Amerika, in de hoogtijdagen van Meso-Amerikaanse culturen, zoals de Azteken en later de Nahua. Deze culturen hadden een cyclische kijk op de wereld en het leven en de dood maakte daar een fundamenteel deel van uit: de dood betekende niet het einde van iemands bestaan, maar het begin van een nieuwe cyclus. De dood diende dan ook niet gevreesd te worden. Rouwen om een overledene werd zelfs gezien als respectloos. De Azteken geloofden dat wanneer een persoon overleed, hij of zij af zou reizen naar Chicunamictlán, het Land der Doden. Tijdens deze reis, die jaren kon duren, moest de overledene verschillende uitdagingen en hindernissen doorstaan. Als de overledene hierin slaagde, kreeg hij of zij toegang tot Mictlán, de laatste rustplaats. Om de overledene te steunen in de reis naar Mictlán, voorzagen familieleden hem of haar van etenswaren, water en gebruiksvoorwerpen. De rituelen vonden traditioneel plaats in augustus.
De Dag van de Doden wordt vaak geassocieerd met schedels en skeletten. Tijdens de vieringen komen ze terug in verschillende vormen en maten: in snoep, maskers en poppen. Zoals er met Halloween pompoenen worden uitgehold, worden op de Dag van de Doden bovendien schedels – ook wel calaveras – van klei beschilderd en versierd. Deze traditie stamt waarschijnlijk ook af van de Azteken: zij gebruikten ook al schedels om hun doden te eren.
Toen de Spanjaarden in de 16e eeuw het Azteekse rijk veroverden, namen zij vele van de inheemse tradities over en lieten de Spanjaarden op hun beurt ook sporen na in de gebruiken van de inheemse beschavingen. Wat ontstond was de Día de Muertos, een dag die in het teken stond van de verering van de godin Mictecacihuatl. Zij staat bekend als de Dame van de Dood en had de taak om over de botten van de doden te waken.
Hoewel de kolonisten veel gebruiken van de Azteken en de Nahua overnamen, was de katholieke kerk geen fan van de geloofsovertuigingen en tradities van de inheemse bewoners. Om de tradities een christelijke draai te geven, werden een aantal gebruiken geïncorporeerd in de vieringen van de christelijke feestdagen Allerheiligen en Allerzielen. Vanaf toen werden de doden niet langer vereerd in de zomer, maar vond de Dag van de Doden plaats op 1 en 2 november.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Europese wortels?
Hoewel de Dag van de Doden sterk verband houdt met de Azteekse en andere inheemse tradities, zijn niet alle historici het eens over de exacte oorsprong van de vieringen. In Europa bestonden ten tijde van de Grieken en de Romeinen namelijk ook al tradities die draaiden om het vieren of eren van overledenen. Ook tijdens de middeleeuwen waren dit soort rituelen niet ongebruikelijk: de dood was namelijk een belangrijk thema in die tijd. Niet voor niets staat memento mori, ‘gedenk te sterven’, bekend als het motto van de middeleeuwen. De dodendans, of Danse Macabre, was bijvoorbeeld een middeleeuwse Europese overtuiging die de universaliteit van de dood benadrukte. De dodendans werd vaak verbeeld of beschreven in middeleeuwse kunst en geschriften. Andere vroege Europese rituelen rondom de viering of verering van de dood bestonden uit vreugdevuren, dansen en feestmalen. Ondanks dat veel van deze rituelen afstamden van voorchristelijke tradities, werden ze toch deels overgenomen door de katholieke kerk. Volgens voorstanders van deze theorie zouden de Spanjaarden deze tradities dan ook mee hebben gebracht toen zij grote delen van Latijns-Amerika koloniseerden. De traditionele Europese festiviteiten doen denken aan de moderne vieringen en sommige historici claimen dan ook dat deze culturele tradities destijds invloed hebben uitgeoefend op de inheemse culturen. Het moderne Día de los Muertos zou daarmee een combinatie zijn van Europese tradities en oudere Zuid- en Midden-Amerikaanse tradities.
Tradities en gebruiken
De viering van de Dag van de Doden is verspreid over verschillende dagen, waarbij vaak al begonnen wordt op 31 oktober, de dag van Halloween. 1 november wordt ook wel el Dia de los Inocentes genoemd, of de Dag van de Kinderen. Op die dag worden overleden kinderen herdacht en geëerd. Op 2 november zijn de overleden volwassenen aan de beurt. Ook wordt geloofd dat de doden speciaal op deze dagen tijdelijk terugkeren naar het land van de levenden.
Tijdens de viering worden graven van naasten versierd met felgekleurde bloemen en plaatsen nabestaanden dingen bij het graf waar de overledene tijdens zijn of haar leven van hield, zoals etenswaren, koffie of tabak. Vaak brengen nabestaanden de nacht zelfs op de begraafplaats door, wakend bij het graf van hun naaste. Als dat niet mogelijk is, maken nabestaanden in hun huis een groot altaar ter ere van de overledene, een ofrendas, dat eveneens versierd wordt met foto’s en dingen die aan de overledene doen denken. Op het altaar moeten de vier elementen van het leven te herkennen zijn: water, vuur, aarde en lucht.
Families komen samen en lezen brieven van en gedichten over de overledenen voor. Er worden anekdotes verteld en er wordt samen gelachen. Traditioneel wordt er ook veel gegeten en gedronken, waaronder tequila, chilipepers en het typisch Latijns-Amerikaanse tamale, een maïsdeegrol met een bepaalde vulling van vlees, groenten, kaas of iets anders. Ook kan ontbreekt een pan de muerto, ‘brood van de dood’, niet. De etenswaren worden geserveerd op een tafel die versierd is met cempazúchitl, van oorsprong Mexicaanse oranje en gele bloemen die een sterke geur afgeven. De geur zou de zielen helpen in hun tocht naar de rustplaats. Door heel Mexico worden festivals en optochten georganiseerd. Door het grote culturele en maatschappelijke belang van de vieringen staan de festiviteiten van de Dag van de Doden sinds 2008 op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed van UNESCO.
Geen ‘Mexicaans Halloween’
Net als Halloween heeft de Dag van de Doden een belangrijke connectie met de dood. Echter, Halloween heeft zijn oorsprong in Keltische gebruiken. Daarbij is het moderne Halloween gericht op de griezelige kant van de dood, terwijl op de Dag van de Doden juist benadrukt wordt dat de dood niet iets is wat men dient te vrezen, maar juist te vieren. Daarnaast gaat de Dag van de Doden ook om het eren van je overleden naasten; waar tijdens Halloween nauwelijks nog aandacht aan besteed wordt. De benaming ‘Mexicaans Halloween’ is daarom misplaatst.
Bronnen:
- Day of the Dead: History
- History: Day of the Dead (Día de los Muertos)
- History: Day of the Dead: How Ancient Traditions Grew Into a Global Holiday
- UNESCO: The return of the beloved: celebration of the Day of the Dead in Mexico
- USA Today: No, Día de los Muertos isn't 'Mexican Halloween'
