Het gebrandschilderde glaswerk van de Notre Dame

Maandagavond 15 april 2019 is het dak en de centrale torenspits van de Notre-Dame kathedraal in Parijs afgebrand. Zo’n vierhonderd brandweerlieden waren vijftien uur in touw om het vuur te bedwingen. De kenmerkende torens aan de westzijde van het gebouw en het orgel zijn gelukkig vrijwel intact gebleven. Daarnaast zijn een aantal relikwieën en beelden gered van de vuurzee. Veel mensen maken zich echter zorgen om de gebrandschilderde ramen van de Notre Dame, met name om de drie roosvensters. Wat is er zo bijzonder aan zulk glaswerk?

Geschiedenis van gebrandschilderd glas

Het glaswerk van de roosvensters van de Notre Dame stamt uit de dertiende eeuw. De drie roosvensters uit de Notre-Dame worden gezien als een aantal van de grootste meesterwerken uit de Christelijke kunst. Het glaswerk van de façades is een nieuwere toevoeging aan het gebouw en stamt uit de negentiende eeuw.

Een roosvenster heeft een ronde vorm en is gemaakt van gebrandschilderd glas. Roosvensters zijn met name terug te vinden in gotische kerken, zoals de Notre-Dame van Parijs. Roosvensters ontwikkelden zich van vrij simpele openingen in muren naar enorme vensters met verschillende rijke kleuren en structuren.

Techniek van gebrandschilderd glas

Voordat men aan het glaswerk begon, werden er schetsen gemaakt voor de structuur van het werk. Het is helaas tot op heden onduidelijk hoe de ontworpen tekeningen precies zijn verwerkt tot de gebrandschilderde glazen. Het is enorm complex om een roosvenster zoals de drie uit de Notre-Dame te vervaardigen en het nam veel tijd in beslag. Het kon tientallen jaren duren voordat al het glaswerk van een kerk voltooid was. Zo heeft de vervaardiging van het glaswerk uit de Sint-Janskerk in Gouda vijftig jaar in beslag genomen.

De roosvensters bestaan uit honderden verschillende stukken glas die door middel van glas-en-lood in een maaswerk zijn geplaatst. Deze vormen een soort puzzel die tezamen een geometrisch patroon of een afbeelding (van bijvoorbeeld een persoon) weergeven. De roosvensters uit de Notre-Dame geven een aantal heiligen weer waar een geometrisch patroon omheen gemaakt is.

Het glaswerk zelf is gemaakt door de techniek van brandschildering. Deze techniek, die al dateert uit de Romeinse tijd, is zeer bijzonder omdat we het tegenwoordig niet meer op deze wijze kunnen. Het glaswerk uit de middeleeuwen verschilt namelijk per plek in dikte, er zijn afwijkingen in strepen en er zijn een aantal luchtbellen te zien die ertoe leiden dat de lichtstralen in verschillende richtingen lopen. Dit zorgt voor een prachtig effect. Modern glas heeft geen afwijkingen waardoor de lichtstralen rechtuit lopen.

Afbeeldingen op de roosvensters

De roosvensters gaven vaak christelijke taferelen en symboliek weer, zoals ook te zien is op het westelijke roosvenster van de Notre-Dame. Dit venster bevindt zich boven het orgel en bestaat uit drie verschillende cirkels en een medaillon. Op het medaillon worden Maria en Jezus afgebeeld. In de cirkels worden twaalf profeten, de twaalf deugden en zonden en de twaalf tekens van de dierenriem laten zien. Het afbeelden van christelijke taferelen werd niet alleen als mooi ervaren, maar ook als praktisch. Mensen die niet konden lezen, konden dankzij de afbeeldingen op de ramen toch iets meekrijgen van de Bijbelverhalen.

Overblijfselen

Het glas dat gebruikt is in de Notre-Dame is slecht bestand tegen hitte. Toch ziet het er, kort na de brand, naar uit dat de drie beroemde roosvensters de brand hebben overleefd. Helaas zijn wel andere glaswerken in de kathedraal beschadigd, bijvoorbeeld in de façades aan de noordelijke en zuidelijke zijden van het gebouw.

Bronnen

• NOS: Dit raam lijkt heel (‘een wonder!’), wat is er over van andere schatten Notre-Dame?
• Archeologische werkgroep Beverwijk-Heemskerk: De roosvensters van de Notre-Dame te Parijs
• Futura Sciences: Le grands vitraux: Chartres Notre-Dame de Paris
• Technical Preservation Services: The preservation and repair of historic stained and leaded glass
• Historians of Netherlandish art reviews: Het geheim van Gouda: de cartons van de Goudse glazen

Afbeeldingen

• Wikimedia Commons: Notre Dame de Paris du Quai de Montebello
• Wikimedia Commons: Notre Dame de Paris après l’incendie
• Wikimedia Commons: Notre Dame Rosette