Het op één na oudste volkslied ter wereld

Het Wilhelmus is in de 21e eeuw nog altijd het volkslied van Nederland. Het Wilhelmus heeft de reputatie dat het een van de oudste volksliederen ter wereld is. Hoe is het Nederlandse volkslied eigenlijk ontstaan?

Hoe oud is het Nederlandse volkslied? Dat hangt er van af. Als officieel Nederlands volkslied is het Wilhelmus nog niet zo oud. Pas op 10 mei 1932 werd het tot nationale hymne verheven. Als lied is het Wilhelmus veel ouder. In dat opzicht is het zelfs het op één na oudste volkslied ter wereld, na dat van Japan. De tekst van het lied dateert uit de jaren tussen 1568 en 1572. Het lied wordt toegeschreven aan Marnix van Sint Aldegonde (1540-1598), een schrijver, diplomaat, en geleerde, die in de periode waarin het Wilhelmus werd geschreven in dienst was van Willem van Oranje. Maar of hij daadwerkelijk de dichter is, staat niet onomstotelijk vast.

Populair geuzenlied

In ieder geval verscheen het lied in het Nederlands voor het eerst in druk in 1581, in Een nieu Geusen lieden boecxken. In het Duits verscheen het lied al eerder: in 1573. In de inleiding werd duidelijk gemaakt dat het een lied was ter eeren des doorluchtichste Heere/Heere Wilhelm Prince van Oraengien, Grave van Nassau, Patris Patria ( de doorluchtige heer Willem, Prins van Oranje, Graaf van Nassau en Vader des Vaderlands). Het Wilhelmus was dus helemaal geen volkslied, maar een loflied op een dynastieke heerser. Dat was echter geen belemmering voor het lied om uitermate populair te worden als strijdlied tijdens de Nederlandse Opstand (meer bekend als de tachtigjarige oorlog)

Twee volksliederen

Die populariteit was niet altijd blijvend en zeker niet aanwezig bij iedereen. Bij de twisten tussen patriotten en prinsgezinden in de 18e eeuw fungeerde het lied meer als partijlied voor de Oranjegezinden, en wilden veel patriotten het juist helemaal afschaffen. Toen in 1815 de monarchie hersteld werd en het Koninkrijk der Nederlanden ontstond zocht men ook naar een volkslied. Er werd een prijsvraag uitgeschreven. De keuze viel op het lied van de dichter Hendrik Tollens: 'Wien Neêrlands bloed'. Ook dit lied werd populair, maar daarnaast bleef ook het Wilhelmus veel gezongen. Ook de verzuiling speelde hierin mee. De liberalen en katholieken hadden voorkeur voor 'Wien Neêrlands bloed', en de protestanten hielden het Wilhelmus. In het buitenland raakte men in verwarring. Wat was nu het officiële volkslied van Nederland? Pas in 1932 hakte men de knoop door en werd het Wilhelmus tot officieel volkslied verheven.

Willem van Oranje verdedigt zich

Het Wilhelmus kan gelezen worden als een verdediging van Willem van Oranje over zijn daden en motieven. De beschuldiging van hoogverraad weerlegt hij met de zin: 'den koninck van Hispaengien heb ick altijt gheeert'. De offers die hij heeft moeten brengen brengt hij in herinnering: 'Als David moeste vluchten voor Saul den Tyran. Soo heb ick moeten suchten, met menich Edelman.' En hij spreekt zijn geloofsvertrouwen uit: 'Mijn schilt ende betrouwen, sijt Gij o Godt mijn Heer.' Vanwege de grote rol van het geloof in het lied is het opgenomen in veel kerkelijke zangbundels, zoals het Liedboek voor de kerken. Het Wilhelmus is een acrostichon: de beginletters van de 15 coupletten vormen samen de naam Willem van Nassov. Overigens zijn er maar weinig mensen die alle vijftien coupletten kennen. Meestal beperkt men zich tot het eerste en zesde couplet. Dat geldt trouwens ook voor de immigranten. Van hen wordt niet verwacht dat zij het hele lied kunnen opdreunen, maar alleen dat zij er 'kennis van genomen hebben'.