Hoe is de taalgrens in België ontstaan?

België kent drie officiële talen; Nederlands, Frans en Duits. De taalgrens loopt ongeveer gelijk met de grenzen van Wallonië, Vlaanderen en de Duitstalige Gemeenschap. Sterker nog, de taalgrens heeft invloed gehad op welke gemeenten bij welke gemeenschap horen. Hoe is deze taalgrens ontstaan?

De talenkwestie in België was tot in de 18e eeuw nog nauwelijks aan de orde. Pas in 1793 pleitte het Franse bestuur voor één universele taal voor de hele republiek. Dat was het Frans. Toen zij in 1795 het Belgisch grondgebied onder hun vleugels kregen, werd de eenheidstaal ook in de Belgische gebieden ingevoerd. Zo moesten alle openbare akten in het vervolg in het Frans worden opgesteld en werd het onderwijs uitsluitend nog in de Franse taal aangeboden. Het Frans moest een bindende factor vormen in de maatschappij.

Koning Willem I

Toen tijdens het Congres van Wenen Vlaanderen en Wallonië bij Nederland werden gevoegd, werd deze taalwet door koning Willem I omgezet naar een Nederlandse variant. Nu werd juist geprobeerd de verfransing in de zuidelijke Nederlanden tegen te gaan. Maar deze taalpolitiek van Willem I mislukte grotendeels. Met het uitroepen van de onafhankelijke staat België, werd het dagelijks leven doordrongen van het Frans. De Belgen waren in de jaren na de onafhankelijkheid meer bezig met het creëren van een eigen en onafhankelijke staat dan met de talenkwestie.

Vlaams nationalisme

Het Vlaams verdween vrijwel geheel uit het bestuur. Vanaf 1840 gingen Vlaamsgezinden zich steeds meer bezighouden met het Vlaams binnen de maatschappij. Deze eerste reactie op de verfransing van de maatschappij ontstond in de artistieke milieus. Vanaf de jaren zestig kwam er een volksnationalisme op onder de Vlamingen door de starre houding van de Franstalige burgerij. De beweging ging zich steeds meer op het politieke vlak bewegen met als sturende kracht de Vlaamse studentenbeweging. Ze eisten dat het Vlaams, naast het Frans, ingevoerd zou worden en weer een echte taal zou worden.

Gelijkheidswet

De Vlaamse beweging behaalde de eerste successen in de jaren zeventig van de negentiende eeuw, toen de eerste taalwetten tot stand kwamen. Het Vlaams kreeg een plaats naast het Frans in de rechtspraak en in 1883 werd het recht op onderwijs in het Vlaams ingevoerd. Met de uitvaardiging van de gelijkheidswet van 1898 werd het Nederlands en het Frans gelijkgesteld. Hiermee werd België dus officieel tweetalig. Maar dit was niet voldoende voor de Vlaamse nationalisten die van mening waren dat de Vlaamse samenleving volledig moest worden vernederlandst.

Eerste en Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog liepen de conflicten hoger op. In het bezette deel van België willigden de Duitsers de eisen van de Vlaamse nationalisten in en werd er in 1917 een bestuurlijke scheiding van Vlaanderen en Wallonië ingevoerd. Door deze samenwerking met de Duitsers kwam de Vlaamse beweging na de capitulatie van de Duitsers in diskrediet. In het niet door Duitsland bezette deel van België liepen de spanningen soms ook hoog op. Veel officieren in het Belgische leger waren Frans of Franstalig, terwijl het grootste deel van de ‘gewone’ soldaten juist Vlaams was. Dit leidde op veel plekken tot conflict tussen de militairen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Door deze kwesties liepen de spanningen tussen de Vlamingen en de Walen alleen maar verder op tijdens de Oorlog. En ondanks dat er formeel stappen werden gezet naar een federalisering langs de taalgrens, bleven die spanningen tijdens het interbellum merkbaar. En ook toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak collaboreerde het extremistische deel van de Vlaamse partij met de Duitsers. Na de Tweede Wereldoorlog waren de spanningen tussen de twee taalgroepen daardoor hoog opgelopen. Dat is nog steeds te bespeuren in de maatschappij. Met name toen er ook een sociaaleconomisch probleem aan de oppervlakte kwam vanaf de jaren zestig. Het economisch zwaartepunt van België verschoof namelijk van Wallonië naar Vlaanderen.

Taalgrens van 1962

Na de Tweede Wereldoorlog kon Vlaanderen, dat meer inwoners had dan Wallonië, beetje bij beetje meer politieke macht uitoefenen. Dit resulteerde in het besluit dat Vlaanderen volledig eentalig werd. Voorheen gold nog de regel dat er door middel van talentellingen, die iedere tien jaar werden gehouden, werd besloten of Frans of Nederlands de (bestuurlijke) voertaal was. In 1962 werd de taalgrens officieel vastgelegd.

In diezelfde wet werd meteen vastgelegd dat België uit vier taalgebieden ging bestaan. Wallonië werd volledig Frans, Vlaanderen volledig Nederlands, de Duitstalige Gemeenschap werd Duits en het Brusselse Hoofdstedelijke gewest, dat naast Brussel ook uit achttien andere gemeenten bestond, werd Frans-Nederlands. Met deze wijziging verhuisden ook een aantal gemeenten zoals Moeskroen en Komen van Vlaanderen naar Wallonië en een aantal gemeenten in de Voerstreek maakten de omgekeerde route.

Duitstalige Gemeenschap

De Duitstalige Gemeenschap is sinds 1919, met uitzondering van de Tweede Wereldoorlog, onderdeel van België. Die gemeenschap komt voor een groot deel overeen met de voormalige Oostkantons die bij het Verdrag van Versailles als herstelbetaling voor de Eerste Wereldoorlog door Duitsland aan België werden afgestaan. Een gedeelte van de Oostkantons, de gemeentes Malmedy en Weismes, zijn nu onderdeel van het Franstalige deel.

Herman Baltia werd vanaf 1920 bestuurder van de overgangsregering die moest zorgen voor een assimilatie van de 'nieuwe', Duitstalige Belgen. Hij was ook verantwoordelijk voor de invoering van Belgische wetten in het geannexeerde gebied. Dit lukte hem, zonder grote incidenten, en vanaf 1925 werden de Oostkantons bij de provincie Luik gevoegd.