Koningin Wilhelmina tijdens de Tweede Wereldoorlog

Toen in mei 1940 de Duitsers Nederland binnen vielen, vluchtte de Nederlandse koninklijke familie, onder dwang van het kabinet, naar Engeland. Wilhelmina was op dat moment koningin van Nederland en groeide uit tot een symbool van verzet tegen de Duitsers. Vooral haar toespraken voor Radio Oranje maakten grote indruk en hadden invloed op het Nederlandse verzet tegen de Duitsers.

Uitbraak Tweede Wereldoorlog

In september 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit in Europa. Nederland wilde net als in de Eerste Wereldoorlog neutraal blijven, maar op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Koningin Wilhelmina was al op voorhand op de hoogte gesteld van de aanval, die mede gericht was op het gevangen nemen van het koningshuis en het kabinet. Het plan mislukte, maar de situatie bleef gevaarlijk. Wilhelmina zorgde ervoor dat haar enige dochter kroonprinses Juliana en haar gezin konden vluchten naar Engeland op 12 mei 1940.

Vlucht Wilhelmina

Zelf weigerde Wilhelmina te vertrekken tot de situatie onhoudbaar was. Tegen haar wil besloot het kabinet echter op 14 mei 1940 dat ook zij naar Londen moest vluchten. Ze was bang dat deze vlucht het moraal onder de Nederlandse bevolking omlaag zou halen en dat het als laf zou worden gezien. Gelijk na haar aankomst in Engeland hield zij een proclamatie waarin zij de bevolking haar vlucht uitlegde en het volk moed insprak. Ondertussen nam Hitler steeds grotere delen van Europa in en ook Frankrijk werd aangevallen. Hierdoor zag Wilhelmina zich genoodzaakt om in juni haar dochter en kleinkinderen naar Canada te sturen, ver van het oorlogstoneel. Zelf bleef zij bij de inmiddels ook gevluchte regering in Londen.

Toespraken op Radio Oranje

Vanaf 28 juli 1940 begon Wilhelmina met het houden van toespraken via de radio. De zender Radio Oranje was door de nazi’s verboden in Nederland, maar veel mensen luisterden er toch stiekem naar. Ook werden haar toespraken gepubliceerd in verzetskranten zoals het Parool. In deze toespraken riep Wilhelmina op tot verzet tegen de Duitsers. Zij had een anti-Duitse houding, volgens haar waren het schurken en kon er niet met hen worden samengewerkt. Haar houding had een grote invloed op het Nederlandse verzet. Door onder meer foto’s van haar te publiceren werd in Nederland op een subtiele manier verzet geboden tegen de Duitsers.

Ruzie met het kabinet

Koningin Wilhelmina en het kabinet leidden tijdens hun ballingschap zo goed mogelijk het Nederlandse verzet en de overzeese gebieden van het koninkrijk. De koningin wilde onder geen beding samenwerken met de nazi’s. Een aantal van haar ministers, waaronder minister-president De Geer, waren wel voorstander van een akkoord met de Duitsers. Dit leidde tot een conflict tussen deze politici en de koningin, wat resulteerde in het ontslag van de premier in augustus 1940. Ook de latere kabinetten onder leiding van Pieter Gerbrandy hadden veel conflicten met Wilhelmina. Tijdens de oorlog zijn er 4 verschillende kabinetten geweest. Doordat er in Engeland veel minder parlementaire controle was kon de koningin hier veel invloed op uitoefenen.

Terugkeer naar Nederland

Op 13 maart 1945 zette koningin Wilhelmina voor het eerst weer voet op Nederlandse grond. Het zuiden van het land was op dat moment al bevrijd door de geallieerden. Bij het dorpje Eede op de Belgische grens stak zij over naar Nederland. Omdat er geen duidelijke grens was en geen verf om een grens te tekenen, werd er een streep van meel op de weg gelegd waar Wilhelmina overheen kon stappen. De eerste maanden verbleef zij op Landgoed Anneville bij Breda, tot in mei 1945 de rest van Nederland ook werd bevrijd en ze terug kon keren naar Den Haag.

Herinnering aan WIlhelmina tijdens de Tweede Wereldoorlog

Het optreden van Wilhelmina, vooral via Radio Oranje, leverde tijdens en kort na de oorlog veel lof op. Zo zou Winston Churchill de koningin "de enige man in het Nederlandse kabinet' hebben genoemd. Maar naarmate de jaren vorderden, ontstond er ook kritiek op de rol van de de vorstin tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo probeerde Wilhelmina een nieuwe staatsinrichting op te zetten, waarbij Kabinet en parlement invloed zouden inleveren ten gunste van de koningin. Maar bovenal zou ze haar toespraken op de radio te weinig hebben gericht tot de Nederlanders die leden onder de vervolgingen door de Nazi's. Zowel tijdens als na de oorlog besteedde ze weinig aandacht aan de Holocaust, terwijl uit onderzoek bleek dat Wilhelmina wist of had kunnen weten dat er kampen bestonden waarin mensen onder erbarmelijke omstandigheden gevangen zaten. 

Tijdens de dodenherdenking van 2020, 75 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, refereerde koning Willem-Alexander in zijn toespraak hieraan met de woorden:

"Medemensen, medeburgers in nood, voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat."