Liefde en haat tussen Amerika en Iran

Het opblazen van het atoomverdrag met Teheran van 2 april 2015 betekent opnieuw een periode van spanningen tussen de Verenigde Staten en Iran. In de lente van 1953 stonden de verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Iran voor het eerst op scherp. De CIA organiseerde destijds met operatie Ajax een staatsgreep die het bewind van de populaire premier Mohammed Mossadegh ten val moest brengen.

Britse en Amerikaanse oliebelangen

Aanleiding voor de coup was Mossadeghs besluit om de olie-industrie te nationaliseren. Hij wilde Iran bevrijden van een verstikkend contract met Britten die het grootste deel van de winst in hun zaken staken. De Britten reageerden met het invoeren van economische sancties. Zij kregen bijval van de Verenigde Staten die vonden dat Mossadegh met zijn sociale politiek verdacht leek op een communist. Voor de CIA reden tot actie. De Amerikaanse veiligheidsdienst financierde in maart 1953 een staatsgreep van criminelen en militairen die de premier afzetten en de macht van de sjah herstelden.

De Iraanse Revolutie van 1979

Terwijl Mossadegh wegkwijnde in gevangenschap, onderhield de sjah vruchtbare diplomatieke betrekkingen met de Verenigde Staten. Althans, voor de Amerikanen. Zij profiteerden van de winstgevende olie-industrie in Iran. De Iraanse bevolking zag weinig terug van de Amerikaans-Iraanse samenwerking. In de jaren 1960 en 1970 leidde burgerlijke onvrede over de economische armoede, hoge inflatie en corruptie van de sjah tot protesten. Khomeini, de geestelijk leider van het land, klom op tot leider van het verzet. Eind 1978 demonstreerden 2 miljoen mensen door de straten van Teheran. Gesteund door een groot deel van het volk ontketenden de betogers een islamitische revolutie. Iran ging een periode tegemoet van economische misère, strenge moslimwetgeving en openlijke vijandschap met de VS.

Gijzeling van de Amerikaanse ambassade in Teheran

Op 4 november 1979 bezetten studenten, in revolutionaire stemming, de Amerikaanse ambassade in Teheran. Ze lieten de vrouwen en donkere werknemers vrij, maar gijzelden de overige 63 Amerikanen in het gebouw. Een Amerikaans reddingplan mislukte volledig. Washington zag zich daarom genoodzaakt tot het doen van diplomatieke concessies. In januari 1981 kregen zij de gijzelaars terug, in ruil voor het verlichten van de economische sancties en het vrijgeven van Iraanse banktegoeden.

Het neerschieten van een Iraans passagiersvliegtuig

Een volgend incident drukte de Amerikaans-Iraanse verhoudingen dieper in de afgrond. Amerikaanse marineschepen, die patrouilleerden in de Straat van Hormuz schoten op 3 juli 1988 een Iraans passagiersvliegtuig uit de lucht. Alle 300 inzittenden kwamen om het leven. Volgens de Amerikanen ging het om een tragisch ongeluk, de Iraniërs houden het op een moedwillige aanslag. Een in 1996 opgesteld akkoord tot Amerikaanse herstelbetalingen , veranderde weinig aan de situatie. De Amerikaanse president Clinton verbood in de jaren negentig zelfs alle handelsbetrekkingen met Iran.

Economische sancties tegen Teheran

De Amerikanen wilden met de economische boycot een einde maken aan het Iraans atoomprogramma. In het geheim werkten Iraanse wetenschappers namelijk aan kernwapens, waarmee zij de nucleaire macht van Amerika’s bondgenoot Israël wilden bestrijden. De Verenigde Naties voerden eveneens druk uit op Iran, dat in de beginjaren 2000 verschillende economische sancties kreeg opgelegd. Met name het olie-embargo van 2012 bracht het land in moeilijkheden. De export daalde, inflatie steeg, betogers gingen de straten op van Teheran.

Nieuw hoop opgeblazen

Het atoomakkoord van 2015, ondertekend door de VS en Iran, leek de spanningen uit de lucht te halen. Volgens de overeenkomst zou Iran stoppen met zijn nucleaire programma, terwijl de meeste economische sancties zouden worden opgeheven. De voorzichtige hoop duurde nog geen drie jaar.