oorzaken en oplossingen van de Pest

Middeleeuwse oorzaken en behandelingen van de pest

De pestepidemie uit de veertiende eeuw is één van de meest bekende epidemieën uit de geschiedenis. Het was de grootste pestepidemie en verantwoordelijk voor de dood van ongeveer 25 miljoen Europeanen. Tegenwoordig wordt er nog veel gespeculeerd over de oorzaak van de epidemie. In de middeleeuwen zelf hadden mensen opvallende theorieën over mogelijke oorzaken en maatregelen om de ziekte tegen te gaan.


De Zwarte Dood


Vanaf 1347 verspreidde zich een nog onbekende ziekte over Europa. Mensen kregen hoge koorts, raakten verward en kregen grote bulten in de liezen, oksels of hals. Ook werd veel bloed opgehoest en verschenen op sommige plaatsen paars-zwarte vlekken. Niemand wist waar de Zwarte Dood, zoals de ziekte genoemd werd, vandaan kwam of waarmee het te genezen was. Tot aan de zeventiende eeuw bleef de ziekte in vlagen terugkeren in Europa, maar was er nog geen remedie of oorzaak gevonden. Kwakzalvers maakten dankbaar gebruik van de situatie en kwamen met allerlei kruiden die de kwade dampen zouden kunnen verdrijven.


De bevolking: Gods toorn & de Joden


Veel mensen beschouwden de pest als een straf van God. Boeteprocessies die soms wel drie dagen duurden moesten de goddelijke toorn afwenden. Bij deze processies liep een groot deel van de bevolking mee. Ironisch genoeg verspreidde de ziekte zich daardoor alleen maar sneller. Omdat de ziekte echter zowel bij zondaars als bij vrome mensen voorkwam, zochten sommigen de oorzaak ergens anders. Volgens hen waren de zonden die de Joden begingen oorzaak van de ellende. Anderen dachten dat zij de waterbronnen hadden vergiftigd en zo zorgden voor de uitbraak van de Zwarte Dood. Tijdens de pestuitbraken vonden in steden als Bazel, Frankfurt, Straatsburg en Keulen dan ook veel pogroms, Jodenvervolgingen, plaats.



Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!



 


Vervolging joden tijdens de Zwarte Dood


Artsen: hemellichamen & empirici


Vooraanstaande artsen stelden dat epidemieën zich voordeden vanwege een bepaalde onderlinge stand van de hemellichamen. Zij maakten in hun redenering vaak gebruik van theorieën van oude denkers als Aristoteles, Galenus en Hippocrates. Hun conclusie was dat de pest een koorts was die werd veroorzaakt door een slechte lucht. De ongezonde lucht was volgens hen afkomstig van zwavelachtige dampen die door aardbevingen uit de aarde vrijkwamen, zogeheten ‘’miasma’’. Andere medici zochten een verklaring voor de ziekte door observatie en ervaring, het empirisme. Deze laatste groep werd echter vaak niet serieus genomen door de artsen die aan een universiteit waren opgeleid. Ze beschouwden de methoden en opvattingen van deze ervaringsdeskundigen als minderwaardig. Pas op een universiteit leerde men immers de schone kunst van het denken, was hun overtuiging.


Pestdokters


Rokende pestmeesterOmdat artsen dachten dat de ziekte overgebracht werd door de lucht, hulden zij zich bij de behandeling van pestpatiënten in dikke mantels en opvallende maskers. Het masker van de pestmeester bestond onder andere uit glazen ogen en een vogelsnavel die was volgestopt met kruiden die de slechte lucht moesten verdrijven. Deze zogenaamde pestdokters hielden er vaak twijfelachtige behandelmethoden op na. Zo dachten zij dat de ziekte veroorzaakt werd door een overschot aan bloed, iets wat verholpen kon worden door middel van het plaatsen van bloedzuigers op de huid. Ook kwade stoffen in de bloedbaan zouden veroorzakers kunnen zijn. Aderlaten was dan een populaire behandeling. Hierbij werden een aantal adertjes doorgesneden om de giftige stoffen uit het lichaam te verwijderen. 


Verder werd er mensen aangeraden om veel parfum te dragen en tabak te roken. Dit zou de giftige lucht rond de gebruiker verdrijven. De bevolking was bereid ver te gaan om de ziekte te bestrijden. Sommige slachtoffers werden bedekt in kwik en in een oven geplaatst. De combinatie van kwik en de hitte zou de pest verdrijven. Er werden in de Middeleeuwen überhaupt geen halve maatregelen genomen. Zo liet de aartsbisschop van Milaan de eerste drie huizen waar de pest werd geconstateerd dichtmetselen met de bewoners nog in het huis.


De pestepdemie had grote gevolgen voor Europa. Welke? Dat lees je hier.


Werkelijk oorzaak van de pest


In de negentiende eeuw werd de werkelijke oorzaak van de pest ontdekt. Sindsdien nam men aan dat de pest werd veroorzaakt door de pestbacterie Yersinia pestis uit Azië, die in de veertiende eeuw via vlooien de Europese rattenpopulatie besmette. Omdat er in Europa een rattenplaag heerste, greep de ziekte snel om zich heen en eiste de Zwarte Dood miljoenen levens. Meer recente onderzoeken trekken dit verhaal echter in twijfel. De pest bleef volgens deze onderzoeken niet in Europa hangen door de Europese ratten, maar kwam telkens opnieuw overwaaien vanuit Azië. De vochtige lentes en hete zomers zouden voor een overschot aan zogeheten gerbills hebben gezorgd. Het waren deze woestijnratten die de pestbacterie droegen. De vlooien die de bacterie droegen zouden tussen Azië en Europa hebben gereisd via mensen op handelsschepen. In 2018 wees nieuw onderzoek uit dat de pestbacterie niet via ratten verspreid werd, maar van mens tot mens.


De pest leeft nog steeds


Waardoor de pestepidemie in de veertiende eeuw precies eindigde, is niet precies vastgesteld. Er wordt echter veel gedacht dat met de verbetering van de hygiëne, de ziekte grotendeels werd teruggehouden. Hiermee verdween de pest uiteindelijk in Europa. De ziekte breekt echter nog wel uit in andere delen van de wereld. Zoals een epidemie in 2017 in Madagaskar, waar er bijna honderd doden vielen. Door de grote armoede op het eiland, zijn de sanitaire omstandigheden op veel plekken bedroevend. Daardoor zou de pestbacterie op het eiland makkelijk om zich heen kunnen grijpen. 


Maar gebrekkige hygiëne is niet het enige wat de pest veroorzaakt. In 2019 overleed een echtpaar in Mongolië na het eten van een rauwe marmot, die met de pestbacterie besmet was. Vermoedelijk dacht het echtpaar dat het eten van de organen van de marmot medische voordelen had. Niets was echter minder waar. 


Leestip:


oorzaken en oplossingen van de PestPer imperatief plakkaat – Overheid en pestbestrijding in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Auteur: A.H.M. Kerkhoff
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048105
Winkelprijs: €35,-Bestel Per imperatief plakkaat


 


Afbeeldingen:


  • Bloodletting from the head: See page for author [CC BY 4.0], via Wikimedia Commons
  • Burning of Jews during the Black Death epidemic, 1349. Brussels, Bibliothèque royale de Belgique, MS 13076-77, f. 12v: See page for author [Public domain], via Wikimedia Commons 
  • The legend at the bottom of the engraving has been translated thus: "Sketch of a doctor of Marseilles clad in cordovan leather equipped with a nose-case packed with plague-repelling smoking material. With the wand he is to feel the pulse." (Fletcher, p. 16): Johann Melchior Füssli (1677–1736; englished by Fletcher as John Melchior Fuesslin. The laterally reversed text identifying the artist immediately below the image of the doctor appears to read ‘Johann Melchior Fuesslinus del[ineavit] et sc[ulpsit]’) [Public domain], via Wikimedia Commons

Ook interessant: 

Rubrieken: 

Tijdperken: 

cover GM3

Het extra dikke nummer van Geschiedenis Magazine verschijnt omstreeks 18 april. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement om dit nummer zonder verzendkosten te ontvangen. 

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!

De wieg van de Zijderoute

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Vergeten D-Day: Italië, 1943

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Saga vikingen

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.