Schaatsen

Schaatsen, zeker op de lange baan, wordt door veel mensen gezien als een typisch Nederlandse sport. Toch waren het de Finnen die vijfduizend jaar geleden voor het eerst de schaatsen onder bonden. 

Glijden met glissers

In een studie uitgevoerd door Federico Formenti en Alberto Minetti wordt geconcludeerd dat de Finnen ongeveer 5.000 jaar geleden de eersten waren die schaatsen ontwikkelden. Zij gebruikten geslepen dierlijke botten die zij onder hun voeten bonden om zich sneller op het ijs te kunnen bewegen. De allereerste schaatsen worden glissers genoemd. Een glis is namelijk een rib of een middenvoetsbeen van een rund, paard of hert. Het schaatsen was toen nog voornamelijk een kwestie van glijden.

Ontwikkeling

De glisser werd in de loop der eeuwen geleidelijk vervangen door een houten schaats met ijzer eronder. Waar en wanneer deze ontwikkeling zich het eerst voordeed is niet geheel duidelijk. Waarschijnlijk waren de Nederlanders de eersten die een geslepen strook metaal aan de schaats toevoegden. De oudste schaatsen in Nederland waarin metaal verwerkt zat, zijn gevonden in Dordrecht en Amsterdam en stammen uit de jaren twintig van de dertiende eeuw. Door dit metaal was het mogelijk om zijwaarts af te zetten, waardoor het al meer op het moderne schaatsen ging lijken. In veel gebieden in Noord-Europa bleef men zich op het ijs echter nog eeuwenlang op dierlijke botten voortbewegen.

Tijdverdrijf

In veel gebieden was schaatsen een tijdverdrijf van de elite. Metaal was namelijk een kostbare grondstof en niet zomaar te verkrijgen. De armere bevolking moest dus nog gebruik blijven maken van dierlijke botten als schaatsen. Een verwijzing naar schaatsen in de Middeleeuwen in Nederland is de legende van Lidwina. Dit meisje uit Schiedam kwam rond 1395 al schaatsend ten val, waardoor zij verlamd raakte. Zij maakte echter grote indruk op haar bezoekers en groeide uit tot een katholieke heilige, de patrones van chronisch zieken en de Schiedamse ‘stadsheilige’.

In Nederland werd schaatsen tijdens de Gouden Eeuw een populair tijdverdrijf bij de gehele bevolking. Dit is terug te zien in de vele afbeeldingen van schaatsende mensen in kunst uit deze tijd. Daarnaast zijn er verschillende verhalen overgeleverd over lange recreatieve tochten die in Nederland geschaatst werden, zoals de Twaalfstedentocht uit 1676 en 1822. In de twintigste eeuw kwam in navolging van deze Middeleeuwse tochten de populaire schaatstocht 'de Elfstedentocht' tot stand. Tussen 1909 en 1997 is deze tocht op natuurijs van ongeveer tweehonderd kilometer, die de elf Friese steden met stadsrechten aandoet, vijftien keer gereden.

Topsport

Door de eeuwen heen ontwikkelde schaatsen zich steeds meer als competitieve sport. In 1889 werd op het Museumplein in Amsterdam het eerste wereldkampioenschap langebaanschaatsen voor mannen gehouden. Twee jaar later, in juli 1892, werd in Scheveningen de Internationale Schaatsunie (ISU) opgericht, omdat er door de toename van het aantal internationale wedstrijden behoefte ontstond aan internationale regelgeving. Van oudsher is Nederland een belangrijk schaatsland. Zo leverde Nederland met Jaap van Eden in 1892 één van de eerste officiële wereldkampioenen. Het is moeilijk voor te stellen, maar er was een tijd dat Nederland niet meetelde in de internationale schaatswereld. In de jaren vijftig veranderde dat langzaam. Met helden als Ard Schenk en Kees Verkerk vestigde Nederland in de jaren zestig en zeventig definitief haar naam als schaatsland.

Moderne ontwikkelingen

Daarnaast zorgde de ontwikkeling van kunstijsbanen in 1960 en de klapschaats in 1980 voor een verdere professionalisering van de sport. Tegenwoordig bestaan er verschillende professionele sporten op de schaats, waarvan langebaanschaatsen, marathonschaatsen, kunstschaatsen, shorttrack en ijshockey het meest bekend zijn. Voornamelijk in het langebaan- en marathonschaatsen wordt Nederland vaak gezien als een toonaangevend land. Hoewel dit beeld zo nu en dan onder vuur komt te staan, is in het overzicht van behaalde medailles te zien dat Nederland het op de Winterspelen wel degelijk goed doet. Tot dusver heeft Nederland op de Olympische Winterspelen van 2018 dertien medailles behaald, waarvan zes gouden. Daarmee heeft Nederland sinds 1924 in totaal 123 medailles gewonnen. Tijdens de Winterspelen in Sotsji was Nederland nog het meest succesvolle schaatsland in de historie van de Olympische Winterspelen.

Beeldmateriaal

• Beelden van de Elfstedentocht van 1963. Deze Elfstedentocht staat bekend als de zwaarste Elfstedentocht ooit.
• De finish van de Elfstedentocht in 1997.
• Documentaire over honderd jaar Elfstedentocht.
• De Amsterdamse ijsbaan die naar Jaap Eden is vernoemd bestaat vijftig jaar.
• Ard Schenk wint de Wereldbeker in 1973.

Afbeeldingen

• Hendrick Averkamp - Een ijsscène, via Wikimedia Commons
• De val van Lidwinia, via Wikimedia Commons