Uitbraak middeleeuwse plaag: de Sint Vitus dans

Op 24 juni 1374 was er in het Duitse Aken een van de eerste grote en plotselinge uitbraken van een mysterieuze ziekte: de Sint Vitus dans, ook wel de dansplaag genoemd. Een grote groep mensen begon te hallucineren en schokkende bewegingen te maken, die vergelijkbaar waren met een dans. De dans-episode eindigde in complete uitputting waarna mensen tot de grond vielen en sommigen het leven lieten. De dansplaag verspreidde zich in de daaropvolgende eeuwen door geheel Europa.

Dansmanie Sint Vitus

De epidemie die ook wel de dansmanie wordt genoemd, begon in de periode dat Europa geteisterd werd door de Zwarte Dood, in de veertiende eeuw. De demonische plaag zorgde ervoor dat de slachtoffers van de ziekte aanvallen kregen, waarbij ze konden gaan schuimbekken, stuiptrekken en schreeuwen. De zieken werden als gestoord bestempeld en door hun heftige dansachtige bewegingen tijdens de aanvallen werd de ziekte vernoemd naar Sint Vitus, de dansheilige.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Tarantisme

Nadat de dansplaag in Duitsland voor het eerst in grote getale werd waargenomen, verspreidde het naar onder andere Nederland, Frankrijk en Italië. De ziekte werd slecht begrepen door wetenschappers en geestelijken en allerlei mogelijke remedies en oorzaken werden aangewezen. De Italianen noemden de ziekte tarantisme, omdat deze zou worden overgebracht door de giftige beet van een tarantula. Door inzet van muzikanten werd gepoogd de insulten te laten stoppen, maar dit had veelal een tegenovergesteld effect: de dansers werden alleen maar verder opgejut. Andere pogingen waren het isoleren van de dansers en het gebruik van exorcisme om de demonen die de ziekte zouden veroorzaken uit te drijven.

Exorcisme als oplossing

De gezamenlijke gekte zorgde voor vreemde taferelen, waarbij velen aansloten. Urenlange danssessies, waarbij mensen hand in hand een kring vormden, onbedaarlijk lachten en in shock raakten. Door het aanhoudende ritueel braken sommige hun ribben, vielen ze omstanders aan wanneer zij niet meededen en stierven aan hartaanvallen door de intense aanvallen. De verspreiding van de dansplaag zorgde niet alleen voor angst en afschuw, maar ook voor veel publiek. De dansmanie vond plaats op allerlei soorten pleinen en in kerken. In sommige documenten werd aangegeven dat er wel honderden dansers tegelijkertijd insulten kregen. De kerkgemeenschappen probeerden met alle macht de dansplaag te doen stoppen door het gebruik van exorcisme.

Onderzoek Paracelsus

Het eerste medische onderzoek naar de dansplaag startte in de zestiende eeuw en werd gedaan door Paracelsus. Hij verdeelde de Sint Vitus dansplaag in drie soorten: de dans uit de fantasie, ofwel chorea imaginativa, de dans die uit sensuele behoeften en eigen wil voortkomt, de chorea lasciva, en de dans die door lichamelijke oorzaken ontstaat, chorea naturalis. Zijn remedies voor de diverse soorten van de dansplaag varieerden van het verbranden van een afbeelding van de patiënt en vasten.

Meerdere golven van de Dansplaag

De dansplaag van 1374 wordt gezien als de eerste grote uitbraak, al zijn er aanwijzingen dat er eerder al kleine uitbraken zijn geweest. Zo zou de instorting van een brug in 1278 te wijten zijn aan een menigte van 200 mensen die op de brug stonden te dansen, waarschijnlijk door de dansplaag. De uitbraak van 1374 was zeker niet de laatste. In volgende drie eeuwen zou de mysterieuze plaag in meerdere golven over Europa trekken, al bleven de uitbraken vaak klein en lokaal. Een grote uitbraak volgde in 1518 in Straatsburg.

Einde dansmanie Europa

Over de werkelijke oorzaak van de dansmanie is veel gediscussieerd. Experts geven aan dat een hoge mate van psychische spanning kan zorgen voor een transtoestand. De uitbraken van de dansmanie volgden veelal een periode van rampspoed in een regio en zouden daardoor reden kunnen zijn voor de massale hallucinaties. Ook het diepgewortelde bijgeloof en de geruchten over de dansplaag maakten nieuwe epidemieën van de plaag mogelijk. Andere mogelijke oorzaken zijn infecties door bacteriën en schimmels die verspreid werden tijdens overstromingen en bijvoorbeeld het graan besmetten. Zulke infecties zouden wellicht hallucinaties en spasmes verklaren, maar waren geen duidelijke verklaring voor het volledige gedrag van besmette mensen.

Aan het einde van de zestiende eeuw kwamen de dansplagen nog slechts sporadisch voor en tegen het midden van de zeventiende eeuw was Europa verlost van de bizarre epidemie.