Volksliederen: Waar komen ze vandaan en waarom zijn ze zo belangrijk?

“Wilhelmus van Nassouwe ben ik van Duitschen bloed. Den vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje ben ik vrij onverveerd. Den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.” Aldus het eerste couplet van ons volkslied. Op ieder daartoe gewenst moment zingen wij Nederlanders dit couplet uit volle borst mee.

Makkelijk mee te zingen

Wat is een volkslied nou eigenlijk? Is het een oud lied, dat onlosmakelijk verbonden is met de cultuur in een bepaalde regio, simpelweg omdat het lied al eeuwenlang gezongen wordt, of is er meer aan de hand? “Een volkslied is een lied dat dienst doel als volks- of staatssymbool voor een volk of natie, al dan niet samenvallend met of in een staatkundig verband.”- aldus het Wikipedia-artikel over volksliederen. Hieruit wordt duidelijk dat volksliederen niet alleen voor landen zijn maar bijvoorbeeld ook voor regio’s of steden. Volksliederen zijn over het algemeen zo gemaakt dat ze makkelijk meegezongen worden en opzwepend zijn. Daarnaast hebben veel, niet alle, volksliederen een marstempo.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Opvallende volksliederen

Sommige volksliederen zijn geschreven door bekende auteurs of componisten. Bijvoorbeeld het volkslied van Oostenrijk, geschreven door Wolfgang Amadeus Mozart. Of het Europese volkslied, wat op de melodie is van de negende symfonie van Beethoven. Daarnaast zijn aan sommige volksliederen opmerkelijke opvallende feitjes verbonden. God Save the Queen van Groot-Brittannië stond bijvoorbeeld tot 1745 onder naam God Save the King bekend. Het Franse volkslied La Marseillaise is geschreven in 1792 nadat Frankrijk de oorlog verklaarde aan Oostenrijk. Het heette dan ook eerst l’Armée du Rhin wat ‘oorlogslied voor het Rijnleger’ betekent. The Star-Spangled Banner, het volkslied van de Verenigde Staten, is geïnspireerd door de sterren op de nationale vlag van de Verenigde Staten en geschreven na een Brits bombardement op Fort McHenry. 

'Invented tradition'

De meeste volksliederen dateren van de periode rond de 18e en 19e eeuw. In deze tijd was er namelijk sprake van een opkomend nationalisme. Het volkslied is waarschijnlijk een ‘invented tradition’ zoals Eric Hobsbawm deze omschreef. Een uitgevonden traditie is in het kader van nationalisme uitgevonden traditie waarvan wordt voorgedaan alsof het een eeuwenoude traditie is. Uitgevonden tradities hebben als doel de nationale eenheid en de nationale identiteit te versterken.

Geschiedenis van het Nederlandse volkslied

Ook in Nederland heeft deze uitgevonden traditie gewerkt. Het Wilhelmus wordt vandaag de dag nog steeds uit volle borst meegezongen tijdens bijvoorbeeld de aanvang van wedstrijden van ons nationale elftal. Het Wilhelmus is een van de oudste volksliederen ter wereld. Tussen 1568 en 1572 werd het vooral gebruikt als strijdlied. Vanaf 1932 werd het Wilhelmus echter pas officieel het Nederlandse volkslied.

Europese volkslied

Dat volksliederen niet alleen voor naties zijn blijkt uit het Europese volkslied. Als melodie werd de negende symfonie van Ludwig van Beethoven uit 1823 gekozen. Als eindstuk van zijn symfonie gebruikte Beethoven het door Friedrich von Schiller in 1785 geschreven gedicht Ode an die Freude. In 1972 besloot de Raad van Europa om Ode an die Freude als Europees volkslied te introduceren. Dit gebeurde echter zonder de tekst van Ode an die Freude omdat ‘de universele taal van de muziek, de idealen van vrijheid, vrede en solidariteit waar Europa voor staat’ het best vertolkt werd zonder tekst en alleen door een melodie. In 1985 werd het officieel bekroond tot volkslied van de Europese Unie om, naar eigen zeggen, ‘uitdrukking te geven aan de waarden die de inwoners van de Unie delen en aan hun eenheid in verscheidenheid’.  In feite zijn dit dus dezelfde doelen als bij een nationaal volkslied, alleen heeft dit volkslied nu betrekking op een regio en niet op een land.

Volksliederen verouderd?

De meeste volksliederen zijn tijdgebonden. Vandaag de dag gaan er dan ook stemmen op dat ons volkslied verouderd is. Anne Vegter, die de titel ‘Dichter des Vaderlands’ droeg in 2016, pleitte er dan ook voor dat er een nieuw volkslied moet komen omdat deze verouderd is: “Wij zijn al lang niet meer overheerst door Spanje. We zijn een ander volk geworden en onze maatschappij is erg veranderd.” De vraag is echter wie het met haar eens is en of het niet zonde is om een van de oudste volksliederen van de wereld zomaar te vernieuwen.