Waarom vieren we Sinterklaas op 5 december?
"Sinterklaas is jarig, 'k zet m'n schoen vast klaar." In Nederland valt Sinterklaas als feestdag niet meer weg te denken. Op 5 december vieren veel Nederlanders jaarlijks dan ook Sinterklaas, in de vorm van pakjesavond. Maar waarom eigenlijk specifiek op die dag? Waarom niet op 6 december, de naamdag van Sint-Nicolaas? Is 5 december de verjaardag van Sinterklaas, zoals het kinderliedje beweert? Of gaat een andere traditie hierachter schuil?
Verjaardag?
De figuur Sinterklaas is gebaseerd op de heilige Sint-Nicolaas van Myra. Veel mensen nemen aan dat 5 december de verjaardag was van de goedheiligman, maar dit is een fabeltje. Hij werd waarschijnlijk geboren in de derde eeuw na Christus, omstreeks het jaar 260, maar de precieze dag blijft een wilde gok. Er is namelijk maar weinig bekend over het leven van Nicolaas. Bronnen zijn het erover eens dat Nicolaas van Myra een diepgelovige man was die zijn leven wijdde aan het christendom. Zijn mysterieuze levensverhaal bleek een vruchtbare bron voor mythes en legendes, die hem sterk ophemelden. Historici zijn er zeker van dat Nicolaas 200 jaar na zijn dood al vereerd werd als heilige. Justinianus I, keizer van het Oost-Romeinse Rijk, bouwde in de zesde eeuw na Christus bijvoorbeeld een kerk ter ere van Nicolaas in Constantinopel.
Sterfdag
Hoewel niet alle bronnen over het leven van Sint-Nicolaas even betrouwbaar zijn, stellen veel auteurs zijn sterfdatum vast op 6 december. Die dag werd daarom algemeen aangehouden als zijn gedenkdag en is later door de katholieke kerk officieel uitgeroepen tot zijn naamdag. Het jaar van zijn sterven is wederom onbekend, maar wordt geschat tussen 312 en 365 na Christus. In de eerste nagenoeg complete biografie van Nicolaas van Myra uit de achtste of negende eeuw wordt 6 december al omschreven als Sint-Nicolaasdag. Maar was dit zijn echte sterfdag? Mogelijk. Een andere optie is dat 6 december aangehouden werd omdat het de dag was die het begin van de winter symboliseerde. Op deze dag werd er meer gebeden dan normaal. Ook bestaat de theorie dat 6 december specifiek gekozen zou kunnen zijn als gedenkdag omdat voorheen de Griekse godin Artemis op 6 december geëerd werd. Artemis was de beschermgodin van de plaats Myra, waar Nicolaas bisschop was. Hij zou een tempel die gebouwd was om haar te eren gesloten hebben. Omdat Nicolaas als een ware christen had geleefd, zou de naamdag van Sint Nicolaas op 6 december een soort vervanging geweest zijn voor het feest ter ere van de Griekse godin. De naamdag zou in deze theorie op een zelfde soort manier vastgesteld zijn als de geboorte van Jezus op 25 december.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Waarom dan 5 december?
We vieren dus niet de geboorte van Sint-Nicolaas, maar zijn sterfdag. De traditie om pakjesavond te vieren op de vooravond van zijn sterfdag, is ontstaan doordat kinderen vroeger hun schoen zetten op 5 december, waarna de Sint hem vulde met cadeautjes. In realiteit waren het de rijken die kleinigheden doneerden aan de kinderen. Oorspronkelijk gebeurde dit in de kerk, maar door de jaren heen ontwikkelde de traditie zich zo dat de schoen ook thuis werd gezet, vooral in rijke families. Op de ochtend van zijn sterfdag werden de cadeautjes dan gevonden en uitgepakt door de kinderen. Deze traditie leek veel meer op hoe in veel landen kerst wordt gevierd: op de avond van 24 december gaan de kinderen nerveus naar bed, om op 25 december vroeg in de ochtend de pakjes onder de kerstboom te vinden en uit te pakken. In België wordt Sinterklaas overigens vaak nog op die manier gevierd. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde de traditie van schoen zetten zich tot een nieuwe traditie: pakjesavond. Deze traditie kon ontstaan doordat de welvaart sterk toenam na de oorlog. Gezinnen gingen het feest meer binnen hun eigen familie vieren in plaats van met de kerkgemeenschap. In plaats van te wachten tot de volgende ochtend, werden de pakjes diezelfde avond op 5 december al uitgepakt. 6 december ontwikkelde zich zo tot de dag waarop de Sint het land weer verliet.
Sint-Nicolaasdag in andere culturen
In oosters-christelijke culturen wordt Sint-Nicolaasdag ook gevierd, maar niet altijd op 5 of 6 december, maar op 18 en 19 december. In Oekraïne bijvoorbeeld. De dag wordt op deze datum gevierd omdat dit de datum is waarop Sint-Nicolaasdag valt in de Juliaanse kalender. Hier lijkt de viering ook op de kerstviering: op 18 december gaan de kinderen slapen waarna Sint-Nicolaas in de nacht langskomt met cadeautjes. De vooravond voor Sint-Nicolaasdag wordt niet pakjesavond genoemd, maar ‘Magische nacht’. Cadeautjes worden in de schoen gestopt of onder het kussen van de kinderen gelegd. Ook in de Alpen komt Sinterklaas samen met zijn Krampus vaak later dan 5 december al langs.
Bronnen:
- Adam C. English, The Saint Who Would Be Santa Claus. The True Life and Trials of Nicholas of Myra (Waco, Texas 2012).
- Historiek: De geschiedenis van Sinterklaas
- St. Nicholas Center: Is St. Nicholas a Real Saint?
- St. Nicholas Center: Ukraine
