Waarom zijn Noord-Holland en Zuid-Holland gesplitst?

Holland was ooit het machtigste gewest van Nederland. Maar vandaag de dag is het ooit machtige gewest verdeeld in een Noord-Holland en een Zuid-Holland. Waarom?

Holland kent een ‘rijke’ geschiedenis, in elke betekenis van het woord. Ten tijde van de Republiek der Verenigde Nederlanden maakten de Nederlanden een grote economische bloeiperiode door. Het gewest Holland droeg daar als het centrum van de handel zeker zijn steentje aan bij. De rijkdom zorgde er ook voor dat Holland vaak het machtigste gewest was. In Holland lagen immers de grootste steden en werd het meeste geld verdiend. Dat leverde meer dan eens hooglopende politieke conflicten op in de Staten-Generaal.

Franse tijd: van gewesten naar departementen

Nadat in 1795 met de hulp van de Fransen de Bataafse Republiek was uitgeroepen, kwam er een einde aan die Staten-Generaal. Hoewel de nieuwe Bataafse Republiek niet meteen in een eenheidsstaat werd veranderd, werd de Staten-Generaal wel ontbonden en veranderd in een Nationale Vergadering, waarin de verschillende gewesten samenkwamen. Al in 1798 werden de gewesten definitief vaarwel gezegd. De Bataafse Republiek kreeg departementen, naar Frans voorbeeld. Met die verandering werd ook meteen de hele indeling aangepast. De oude gewesten werden van de kaart geveegd. Holland viel uiteen en kwam in verschillende departementen te liggen. Het meest noordelijke deel werd het Departement van Texel, met Alkmaar als hoofdstad. Rondom Amsterdam lag het Departement van de Amstel. Het deel tussen de Oude Rijn en de Nieuwe Maas en de Lek werd het Departement van de Delf, met Delft als belangrijkste stad. Het deel van Holland ten zuiden van de Maas werd samen met een groot deel van Zeeland en het westen van Brabant bij het Departement van de Schelde en Maas gevoegd. Maar dit systeem was geen lang leven beschoren. Al in 1801 werd een groot deel van die indeling alweer losgelaten. De Bataafse Republiek ging over in het Bataafs Gemenebest en het Wetgevende Lichaam dat aan het hoofd van dat gemenebest stond, draaide de wijzingen van 1798 weer terug. De oude gewesten verschenen grotendeels weer op de kaart, al heetten ze nog wel departementen en geen gewesten.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het gerommel in de Bataafse Republiek was ook in Frankrijk niet onopgemerkt gebleven. Napoleon had behoefte aan een stabiele staat aan de noordgrens van zijn rijk en dus stelde hij Lodewijk aan als koning van het Koninkrijk Holland. In 1807 werden departementen wederom opnieuw ingedeeld. Holland werd weer verdeeld, dit keer in twee departementen. Het noordelijke deel werd ‘Amstelland’, dat op de kaart redelijk overeenkomt met het huidige Noord-Holland en als hoofdstad Haarlem kreeg. Het zuidelijke deel werd ‘Maasland’ met als hoofdstad Den Haag.

Maar weer werd die indeling al na een paar jaar veranderd. In 1810 werd het Koninkrijk Holland alsnog volledig door Frankrijk geannexeerd, weer veranderde de indeling van de departementen. De Departementen Amstelland, Maasland en Utrecht worden samengevoegd tot het Departement Zuiderzee. Ook deze indeling bleef maar kort gelden. Nadat Napoleon in 1813 bij Leipzig verslagen werd, werd Nederland weer onafhankelijk. Weer veranderde alles.

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

Als uit het niets verscheen Willem Frederik, de zoon van de in 1795 gevluchte Nederlandse stadhouder Willem V, weer aan de horizon. Bijna letterlijk, want op 30 november 1813 zette hij weer voet aan wal in Scheveningen. Hij regeerde, eerst als vorst en vanaf 1815 als koning Willem I over het het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden dat bestond uit het huidige Nederland, België en Luxemburg.

Holland werd in dat koninkrijk weer een eenheid, maar nu als provincie. En vanaf het begin nam Holland in het koninkrijk opnieuw een belangrijke plek in waardoor er een hoop geld en aandacht naartoe ging – meer dan naar de Belgische provinciën. Toch bleef de verdeling tussen noord- en zuid zoals Napoleon die had aangewezen wel hangen. Er kwamen twee gouverneurs voor de provincie, die elk een deel bestuurden. Er was in de praktijk dus al sprake van een gescheiden bestuur.

De officiële splitsing van 1840

Na de afscheiding van België was Holland met afstand de belangrijkste provincie geworden. En daarmee werd de provincie in de ogen van velen té dominant. Er gingen steeds meer stemmen op om de Franse indeling van Holland weer volledig te herstellen. Omdat de provincie in feite toch al uit twee delen bestond, besloot de landelijke politiek, om Holland op te delen, met als onderbouwing dat Holland in vergelijking met alle andere provinciën ‘te groot was in uitgestrektheid, bevolking, rijkdom en opbrengst'. Dat ging overigens zonder overleg met het provinciebestuur.

Als belangrijkste inkomstenbron voor Nederland, protesteerde Holland hier uiteraard tegen. Volgens notulen van de Staten-Generaal, vond Holland “de verbrokkeling van het gewest, van waar eenmaal de magt en de grootheid van geheel het vaderland uitging, en door hetwelk ook nog heden de eervolle rang van Nederland onder de Europesche staten wordt bepaald, als eene zaak, onberekenbaar in gevolgen, en waartoe nimmer moet worden besloten, dan na rijp en bedaard onderzoek.” Een dergelijk onderzoek kwam er, maar de uitkomst stond eigenlijk al zo goed als vast: met de grondwetswijziging van 1840 wordt Holland officieel gesplitst.

Op 22 december 1840 kwamen de Provinciale Staten van Noord-Holland bijeen om alles op zwart-op-wit te zetten. Met gemengde gevoelens sprak de voorzitter Daniël Jacob van Ewijck van Oostbroek van de Bilt de laatste woorden over het gecompliceerde, maar mooie huwelijk tussen de gewesten dat zo lang stand heeft gehouden: “De splitsing der provincie Hollands, en van de oude Hollandsche Statenvergadering heeft niet kunnen nalaten, bij velen leedgevoel te verwekken, gelijk aan dat, hetwelk men ontwaart bij het uiteengaan van een welvereenigd huisgezin. Maar, Edel Groot Achtbare Heeren, het is thans niet meer de tijd, noch hier de plaats, om zich toe te geven aan beschouwingen of herinneringen, welke zoodanig leedgevoel zouden kunnen voeden. Liever willen wij doen opmerken, dat deze scheiding in meerdere opzichten, en bepaaldelijk ten aanzien van het huishoudelijk bestuur, wezentlijke voordeelen aanbiedt…”

Bronnen:

• Oneindig Noord-Holland: Waarom zijn Noord-Holland en Zuid-Holland gesplitst? 
• Canon van Nederland: De Splitsing van Holland 
• Geschiedenis van Zuid-Holland: De opsplitsing van Holland in 1840
• Digibron.nl: Holland gesplitst: de parel is geklieft
• Notulen van de Provinciale Staten van Holland: Notulen van de Provinciale Staten van Holland, Volume 7