Water als vriend & vijand van Nederland

Een haat-liefdeverhouding, zo zou de verhouding van Nederland met het water misschien het beste omschreven kunnen worden. In verschillende situaties diende het water de Lage Landen als vriend; als verdedigingsmechanisme bij de Hollandse Waterlinie bijvoorbeeld of door de verschillende toegankelijke waterwegen die de handel bevorderden. Maar wellicht was het water vaker een vijand, tonen bijvoorbeeld talloze kleine en grote watersnoodrampen.

Handel

De gunstige ligging aan het water en de vele rivieren en waterwegen door het land heen, maakten Nederland met name in de zeventiende eeuw een uitgelezen centrum voor de handel. Constantijn Huygens, een beroemd dichter uit deze gouden tijd, beschreef in een gedicht over Gouda het belang van de ligging aan een rivier: ‘Myn’ Gouwe voert meer Gouds, mijn’ Yssel meer gewins Dan Tagus gulde grond ter borse van sijn’ Prins.’ Vrij vertaald (Mensonides 2013): ‘Mijn Gouwe voert meer goud aan en mijn IJssel brengt meer winst in het laatje dan de gouden bodem van de Taag (rivier in Spanje) in de schatkist brengt van zijn heerser.’ Daarnaast waren (en zijn) havens met een directe zeeverbinding onmisbaar in de internationale handel waar Nederland nog steeds een aanzienlijke rol in speelt. De twee belangrijkste havens in Nederland in dit verband zijn de haven van Rotterdam en de haven van Amsterdam. De haven van Rotterdam is tegenwoordig de grootste van Europa en ontstond in de negentiende eeuw. Van de vijftiende tot en met het begin van de negentiende eeuw nam de haven van Amsterdam veruit de belangrijkste positie in de Nederlanden in.

Visserij

Tradities als Vlaggetjesdag in Scheveningen, waar vissersboten worden versierd en in de dagen ervoor het eerste vaatje Hollandse Nieuwe wordt geveild, tonen de band van Nederland met het water door visserij. Al meer dan 1000 jaar is de visvangst, en dan met name de haringvangst een belangrijke voedsel- en handelsbron in Nederland. Maar ook schelvis, schol en tong werd uit de Noordzee gevist, door inwoners van diverse vissersdorpen als bijvoorbeeld Urk. In het begin van de zeventiende eeuw ontplooiden Nederlandse zeelieden zich daarnaast als competente walvisvaarders, toont de geschiedenis van de Noordsche Compagnie.

Water als verdedigingsmechanisme

Al in de Tachtigjarige Oorlog ontstond het idee om water in te zetten als verdedigingsmiddel tegen de vijand. Door delen van het land onder water te zetten, zou dit tot onoverkomelijk obstakel voor de vijand kunnen dienen. In 1672 werd daarop de Hollandse Waterlinie aangelegd, die destijds het Hollandse gewest beschermde door talloze dijkjes, inlaatplaatsen, dammen sluizen en aanvoerkanalen. In de eeuwen daarna werden een aantal vestingsteden en vele bunkers, forten en andere verdedigingswerken toegevoegd aan deze linie en werd hij uitgebreid tot een lengte van 85 kilometer. Tot de Tweede Wereldoorlog werd er vertrouwd op dit ingenieuze verdedigingsmiddel, maar door de opkomst van het gevechtsvliegtuig en de vele zwakke plekken in de linie voldeed het niet meer als verdedigingsmiddel in de twintigste eeuw.

Waterrampen

Al vanaf de vroege Middeleeuwen kampen de Lage Landen met overstromingen vanuit de Noordzee, vooral in het westen van het tegenwoordige Nederland, waar grote gedeelten van het land onder het zeeniveau liggen. Talloze grote en kleine vloeden en overstromingen maken deel uit van de Nederlandse geschiedenis. Een voorbeeld van een rampzalige vloed uit de vroegmoderne tijd, is de Allerheiligenvloed van 1570. Het water kwam hoger dan bij de watersnoodramp in 1953, tienduizenden mensen werden dakloos en er vielen naar schatting zo’n 20.000 doden. Friesland werd in februari 1825 getroffen door heftige dijkdoorbraken, een ‘Wettervloed’ die 379 mensen het leven kostte. In de twintigste eeuw volgen nog verschillende overstromingen, maar het meest in het collectieve geheugen gegrift is de noodlottige Watersnoodramp van 1953. Ruim 1800 mensen lieten het leven en 100.000 mensen raakten hun huis kwijt. Nog geen maand na deze ramp werd de Deltacommissie in het leven geroepen, die het Deltaplan en de uiteindelijke Deltawerken mede mogelijk maakten. Op 16 september 2014 werd een nieuw Deltaplan gepresenteerd, die ons de komende decennia tegen het water als vijand moet beschermen. Ondanks de Nederlandse worsteling met water, leert de geschiedenis ook dat het water uitkomst heeft geboden en tot vriend is geweest in handel, visserij en verdediging.   Geschiedenis Magazine heeft een Maand van de Geschiedenis-special, die vanaf 10 oktober te koop is. Kijk hier