De Bataafse opstand: strijd tegen Rome

In het jaar 68 na Christus overleed de Romeinse keizer Nero. Zijn dood leidde het begin in van een chaotische periode in het Romeinse Rijk. Vier kandidaten uit verschillende delen van het rijk hadden de ambitie keizer te worden en bestreden elkaar in Italië. Zij namen troepen uit alle delen van het rijk mee, waardoor forten in de grensregio’s onderbemand waren. Zo ook in Germania Inferior: de tijd was rijp voor een opstand.

De Bataven als bondgenoten

De Bataven stonden bekend als een krijgshaftig volk. In de rol van Romeins bondgenoot leverden zij een aanzienlijk aantal soldaten voor de Romeinse hulptroepen. De Bataven, goede zwemmers en ruiters, leverden een groter aantal rekruten dan normaal was. Naast reguliere soldaten leverden zij in ieder geval tot 68 na Christus ook een groot deel van de mannen die de lijfwacht van de Romeinse keizer vormden, een eervolle verantwoordelijkheid. In ruil voor dit grote aantal soldaten kregen zij een voordelige tribuutregeling van de Romeinen. In Romeinse dienst bouwden de Bataven een reputatie op als formidabele krijgers. Tijdens de invasie van Brittania speelden zij een belangrijke rol. Tevens sloegen zij samen met de Romeinen aanvallen van andere Germaanse stammen in het noorden af.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Onvrede onder de Bataven

In de decennia vóór de opstand bouwden de Romeinen extra forten en wachtposten langs de noordelijke grens van het rijk. Dit leidde tot onvrede onder de Bataven aangezien in de nieuwe forten vreemde troepen gelegerd werden. De komst van Romeinse soldaten zorgde ook voor de komst van meer ‘aanhang’. De Bataven voelden zich in hun eigen gebied meer en meer bedreigd door de toenemende Romanisering op cultureel en bestuurlijk gebied. Ook eisten de Romeinen steeds meer troepen van de Bataven. Naar sommige schattingen werd zo’n 50% van de Bataafse mannen geschikt voor militaire dienst gerekruteerd door de Romeinen. Dit had grote consequenties op sociaal en economisch gebied voor het eigenlijk vrij kleine Bataafse volk. Een laatste reden was dat hun leiders, Julius Civilis en diens broer, na jaren van trouwe dienst als verraders gearresteerd werden. Julius Civilis werd naar Rome gevoerd om gehoord te worden door keizer Nero, zijn broer werd geëxecuteerd. Terwijl Civilis in afwachting was van zijn proces werd Nero in 68 na Christus afgezet, waarna hij waarschijnlijk door zelfmoord om het leven kwam. Galba werd keizer. Hoewel hij Civilis liet terugkeren naar zijn stam, ontmantelde hij ook de Germaanse lijfwacht van de keizer. Deze waren zeer loyaal geweest aan keizer Nero, waardoor Galba hen niet vertrouwde. Dat deze elitesoldaten weggestuurd werden door de nieuwe keizer werd door de Bataven als een grove belediging opgevat.

De Bataafse opstand

De nieuwe keizer genoot weinig populariteit, vooral onder de troepen. Al gauw claimden drie generaals, gesteund door hun legioenen, het keizerschap. Deze generaals marcheerden met grote aantallen soldaten richting Italië om daar hun strijd uit te vechten. Een van deze generaals, Vitellius, kwam uit de noordelijke gebieden en nam troepen mee uit onder andere Germania Inferior. De Bataven steunden hem in eerste instantie. Vitellius kwam echter in een moeilijke militaire positie, waardoor onder zijn leiding geprobeerd werd de Bataven te dwingen tot het leveren van nóg meer troepen. Onder leiding van Julius Civilis kwamen de Bataven in 69 na Christus in opstand.

Militaire successen

De opstand verliep in eerste instantie voorspoedig voor de Bataven. Veel andere stammen, waaronder de Friezen en de Cananefaten, steunden de Bataven. Na enkele successen van de opstandelingen stuurden de Romeinen twee legioenen om met hen af te rekenen. In de buurt van wat nu Nijmegen is (toen Oppidum Batavorum) vond een veldslag plaats. Doordat een Bataafse commandant een cavalerie-eenheid tijdens de slag overliep naar de opstandelingen, brak het Romeinse moraal en werden de twee legioenen verslagen. Een ander belangrijk moment tijdens de opstand was de belegering van het Romeinse fort Castra Vetera. Het grote aantal Romeinse legionairs, overlevenden van de slag bij Nijmegen, dat hier gevestigd was, gaf zich uiteindelijk over. Hen werd verteld dat zij zich mochten terugtrekken naar eigen gebied. Kort nadat ze het kamp verlieten, liepen ze in een hinderlaag. Twee Romeinse legioenen werden op deze manier vernietigd, een enorme blamage voor het Romeinse Rijk.

Kerende kansen

Nadat Vitellius in Italië verslagen werd, werd Vespasianus keizer in 69. Hij verzamelde een enorme troepenmacht, waarschijnlijk zo’n  50.000 man, die hij liet oprukken richting de Bataven. De opstand duurde nog even voort, maar Civilis realiseerde zich maar al te goed dat het een verloren strijd was. De volle kracht van een verenigd Romeins Rijk konden de Bataven niet weerstaan, hoe goed hun krijgers ook waren. Vredesbesprekingen begonnen en de Bataven onderwierpen zich aan Romeins gezag. Zij moesten wederom troepen leveren aan de Romeinse legioenen, en permanente aanwezigheid van Romeinse troepen in hun land dulden. Daarnaast werd de Bataafse hoofdstad vernietigd. De Bataven mochten een nieuwe stad opbouwen op een minder goed verdedigbare locatie. Dit werd Ulpia Noviomagus Batavorum.

De Bataafse opstand en Nederland

De Bataafse opstand kreeg een soort mythische reputatie als vrijheidsstrijd tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Net zoals de Bataven streden tegen hun Romeinse overheerser, streden de Nederlanders tegen de Spaanse overheerser. In de tijd van de Republiek bleven de Bataven populair. Zo kennen we het beroemde schilderij ‘De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis’ van Rembrandt en werd de hoofdstad van Nederlands-Indië Batavia genoemd. Van 1795-1801 heette Nederland de Bataafse Republiek.