De Conferentie van Potsdam

Van 17 juli tot 2 augustus 1945 kwam ‘the big three’ samen in Potsdam: Stalin, Churchill (later vervangen door Clement Attlee) en Truman. Tijdens de conferentie overlegden geallieerde leiders over de concrete consequenties voor Duitsland, negen weken nadat het land zich over gaf.

Vervolg op de conferentie Jalta

De conferentie was een vervolg op de Conferentie van Jalta. Hier kwamen Stalin, Churchill en Roosevelt in februari reeds samen om naoorlogse grensafspraken, herstel en represailles te bespreken. Eén ding hierbij was zeker: er mocht vooral geen herhaling komen van de situatie rond het verdrag van Versailles. Het enige wat dit zou hebben opgeleverd was een economische crisis voor Duitsland en juist een duwtje in de rug voor de nazi’s. De grote vraag hierbij was vervolgens wat dan wél de geschikte wijze zou zijn om de Duitsers aan te pakken. Dit werd uiteindelijk beantwoord in het akkoord van Potsdam:

Geallieerd toezicht en vernieuwde economie

Alle inwoners van Duitsland moesten voortaan gelijk behandeld worden. Het land werd compleet gedemilitariseerd, waarnaast alle economische materialen die bijdroegen aan het mogelijk opbouwen van een leger onder geallieerd toezicht kwamen te staan. De economische focus kwam namelijk bij de wederopbouw van de landbouw te liggen, in plaats van de oorlogsindustrie. Bijkomend werden de marineschepen verdeeld over geallieerden. Het merendeel van de U-boten werd tot zinken gebracht; de resterende 30 werden wederom verdeeld.

Nazivervolging

De stad Koningsbergen zou gaan behoren tot de Sovjet-Unie, waar het werd hernoemd als Kaliningrad. Tevens werd er een overeenkomst gemaakt over de vervolging van nazi’s, waar later de processen van Neurenberg op volgden. Deze locatie werd gekozen vanwege de partijdagen die in Neurenberg werden gehouden, evenals de verkondiging van de rassenwetten.

Een vernieuwde Poolse grens

Tussen Duitsland en Polen kwam een nieuwe grens, waar tijdens de conferentie door de Sovjet- Unie nog naar gerefereerd werd als ‘voorlopige bezettingszones’. Iets waar de Engelsen en Amerikanen zich eigenlijk niet in konden vinden, maar niks anders tegenin konden brengen dan een agendapunt voor een toekomstige vredesconferentie. Die kwam er echter nooit. Toen na de oorlog de verhoudingen tussen oost en west steeds slechter werden, ondertekende in september ’45 de communistische regering van Polen een bilateraal verdrag over de nieuwe grens. Dit deden ze onderling met de Sovjet-Unie. De Poolse regering, die reeds in ballingschap was, stemde hier niet mee in. Zij zagen het verdrag als een definitieve overdracht van oostelijk Polen aan de Sovjet Unie. Echter werden zij door de communistische regering buiten spel gezet, die het samen met Sovjet-Unie regelde. Dat alles, terwijl de geallieerde leiders tijdens de conferentie van Potsdam afspraken dat Polen een zelfstandige staat werd.

Repatriëring

Alle Duitsers die tijden de oorlog waren ondergebracht buiten Duitsland, zouden terug naar hun land worden gebracht onder ‘humane omstandigheden’. Dat ging finaal mis, al voor het einde van de oorlog. De repatriëring van Duitsers eindigde in een gewelddadige etnische zuivering. Een voorbeeld hiervan, is de ondergang van het Duitse passagiersschip Wilhelm Gustloff, dat de geschiedenis in is gegaan als de grootste scheepsramp uit de geschiedenis. Tijdens het evacueren van vluchtelingen en Duitse soldaten uit Oost-Pruisen, wilde militair commandant Wilhelm Zahn zo min mogelijk kans op een onderzeese aanval. Hij besloot dicht bij de kust te blijven en zonder navigatieverlichting. Kapitein Friedrich Petersen hield zich hier niet aan. Die avond werd de Wilhelm Gustloff ontdekt door een Sovjetse onderzeeboot, die er drie torpedo’s op af vuurde. In minder dan een uur was de boot gezonken, met ruim 9000 slachtoffers.

Herstelbetalingen en een ultimatum

Er zouden herstelbetalingen plaatsvinden. Zo lag voor het Westen de focus op eigendom, industriële producten en werkkrachten. Toch werd ook zeker de oorlog in Stille Oceaan niet ontweken. Een begin werd gemaakt met het opstellen van de de voorwaarden voor de Japanse overgave. De geallieerden besloten een ultimatum op te stellen. Gaven de Japanners hier niet aan toe, zou het land direct en totaal verwoest worden.

Een ultimatum voor Japan

Doordat de term ‘atoombom’ niet direct viel bij het ultimatum voor Japan, zag deze partij geen grote dreiging bij het ultimatum. Dit resulteerde uiteindelijk in de atoomaanval op Hiroshima en Nagasaki, vlak na de conferentie van Potsdam.

De eerste tekenen van de Koude Oorlog

Door een verkiezingsnederlaag op 25 juli –tijdens de conferentie – werd Churchill abrupt vervangen door de nieuwe vice premier Clement Attlee. Door deze wissel kreeg Stalin nog nauwelijks tegenwicht, waardoor er een steeds grotere tegenstelling tussen Oost- en West-Europa begon te ontstaan. Die spreekwoordelijke kloof breidde zich uit, wat uiteindelijk zo doorvoeren naar het ontstaan van het IJzeren Gordijn.

Meer lezen? In ons dossier over de Tweede Wereldoorlog delen we wat van de meest tragische en spraakmakende verhalen tijdens en rondom de Tweede Wereldoorlog.