Cleopatra: Verleider van Romeinen

Themamaand Oudheid - Cleopatra wordt in films, toneelstukken en boeken overwegend afgebeeld  als een mooie, verleidelijke vrouw. Toch lijkt Cleopatra niet zo mooi te zijn geweest als gedacht werd. Wel wist zij twee Romeinse leiders te verleiden: Julius Caesar en met Marcus Antonius. Als het niet haar schoonheid was, wat was dan haar kracht om de Romeinse mannen aan zich te binden?

Caesar als redder in nood

Cleopatra VII Philopator was vanaf de dood van haar vader, in 51 v. Chr., verwikkeld in een machtsstrijd met haar broer en tevens echtgenoot, Ptolemaeus III. Cleopatra wilde de macht over Egypte niet met hem delen. De traditie schreef echter voor dat de man altijd het machtigst was en dus werd Cleopatra 48 v. Chr. verjaagd uit Egypte. De Romeinse Julius Caesar wilde Egypte inlijven als provincie. Nadat Ptolemaeus III Caesar gunstig wilde stemmen door hem een hoofd van een vijand, die tevens zijn schoonzoon was aan te bieden, joeg hij Caesar juist tegen hem in het harnas. Cleopatra wilde gebruik maken van de situatie en liet zich, gerold in een tapijt, naar Caesar smokkelen.

Het hart van Caesar veroverd

Hoewel Caesar en Cleopatra beide getrouwd waren, werden zij verliefd. Naast liefde waren er waarschijnlijk ook politieke motieven voor deze relatie. Cleopatra wilde haar macht in Egypte herstellen. Iets waar Caesar haar bij zou kunnen helpen en wat hij ook deed. Caesar hoefde op zijn beurt niet langer te strijden om Egypte in te lijven als provincie. Met Cleopatra aan de macht werd Egypte een protectoraat. Hij stationeerde drie legioenen in Egypte. Daarnaast gaf hij Cyprus terug aan Egypte waardoor de omzet van het land toenam, Cleopatra de belastingen kon verlagen en de Egyptische economie verbeterde.

Liefdesbaby en dood van Caesar

Caesar en Cleopatra trouwden en met Caesar kreeg Cleopatra in 47 v. Chr. één van haar vier kinderen: Ptolemeus XV Philopator Philometor Caesar, liefkozend Caesarion genoemd. Caesar erkende hem echter nooit als officiële zoon. Cleopatra en Caesarion brachten veel tijd door in Rome. Officieel was het niet toegestaan voor een Romein om met een buitenlandse vrouw te trouwen, daarnaast was Caesar al getrouwd met Calpurnia. De inmiddels tot ‘dictator voor het leven’ benoemde Caesar zorgde voor veel scheve blikken. Ook ging er een gerucht rond dat Caesar de hoofdstad wilde verhuizen van Rome naar Alexandrië. Dergelijke geruchten voedden de onvrede omtrent Caesar en droegen bij aan het moordcomplot dat leidde tot de dood van Caesar op 15 maart 44 v. Chr.

Na Caesars dood

Vlak voor Caesars dood ging het gerucht dat Cleopatra opnieuw zwanger was. Na Caesars dood werd echter gezegd dat zij een miskraam had gehad en Cleopatra keerde angstig terug naar Egypte. Hier maakte zij Caesarion medeheerser van Egypte. In de burgeroorlog die uitbrak in Rome na de moord op Caesar, steunde zij het kamp van Caesars bondgenoten die zich hadden verenigd in het Tweede Triumviraat. Die steun was niet alleen politiek, maar ze voorzag de drie leiders van het Triumviraat ook van militaire steun.

Nog een machtige Romein

Het Triumviraat, geleid door Octavianus, Lepidus en Marcus Antonius was echter alleen stabiel zolang de drie leiders een gezamenlijke vijand hadden. Toen de oude republikeinen zo goed als verslagen waren, begon rivaliteit het verbond tussen de drie parten te spelen. De rivaliteit tussen Marcus Antonius en Octavianus zou, nadat Lepidus door Octavianus al uit het Triumviraat was verwijderd, Cleopatra's aandacht opeisen. Marcus Antonius wilde zijn positie ten opzichte van Octavianus verbeteren en had daarbij Cleopatra’s hulp nodig. Hij besloot in 41 v. Chr. haar loyaliteit te testen door haar te beschuldigen van de roddels dat zij zou hebben samengewerkt met de vijand tijdens de burgeroorlog. Tijdens een etentje probeerde Cleopatra Antonius in te pakken met haar charmes en dure cadeaus. Daarna legde ze uit dat het haar zus was die de vijand geholpen had en niet zij. Cleopatra wond op haar beurt de Romein om haar vinger en, ofschoon hij officieel getrouwd was met de zus van Octavianus, spendeerde Antonius zo veel tijd aan Cleopatra's hof in Alexandrië dat het voor iedereen duidelijk was dat de twee een relatie waren aangegaan. Ook in deze relatie was dus weer sprake een politieke achtergrond.

Tot de dood ons scheidt

Met Antonius kreeg Cleopatra nog drie kinderen, maar het is geen verrassing dat Antonius’ relatie met Cleopatra werd, net als die van Caesar, niet op prijs gesteld. Senecca schreef: “Marcus Antonius was een geweldige man, een man van voornaam vermogen; maar wat hem ruïneerde en hem in vreemde gewoontes en niet-Romeinse ondeugden dreef, als het geen dronkenschap was, – niet minder krachtig dan wijn – was het dan de liefde voor Cleopatra?” 

In 32 v. Chr. werd Cleopatra formeel geduid als vijand van Rome en de oorlog verklaard. Antonius en Cleopatra zagen die bui al langere tijd hangen en waren al begonnen met de oorlogsvoorbereidingen nadat Antonius de scheiding met Octavia had aangevraagd. Deze voorbereidingen waren echter niet toereikend en Antonius verloor het conflict met Octavianus nadat zijn troepen werden verslagen in de Slag bij Actium. Toen hij verloren had en bijna meegenomen werd naar Rome, pleegde hij zelfmoord door zich meerdere malen op zijn zwaard te laten vallen. Daarmee leken ook de dagen van Cleopatra's macht geteld, maar zij deed echter nog een derde poging om via een Romeins heerser aan de macht te blijven. Naar verluidt probeerde ze nog Octavianus te verleiden. Hij ging echter niet op haar avances in en uiteindelijk pleegde ook Cleopatra zelfmoord door zich te laten bijten door een adder.

Politiek motief

Door haar verleidingstrucs wist zij twee Romeinse leiders om haar vinger te winden. Wat zowel de desbetreffende Romeinen, alsook Cleopatra, veel politieke voordelen opleverde. Dat er een politiek motief achter de relaties zat, en dat de Romeinse leiders dus niet per definitie op haar schoonheid vielen, is een van de mogelijkheden.