De brouw van trappistenbier

Er zijn er wereldwijd maar twaalf van die de naam mogen dragen, ze moeten aan strenge voorwaarden voldoen en één versie kreeg verscheidene malen de stempel ‘beste bier ter wereld’: trappistenbieren. De brouwers van het exclusieve trappistenbier Westvleteren waren dan ook niet bepaald enthousiast toen supermarktketen Jan Linders het bier op 8 maart 2018 zonder toestemming in de schappen legde. Wat maakt dit bier zo speciaal?

Trappistenbrouwerijen

Trappistenbier is bier dat door Trappisten, ofwel door monniken, wordt gebrouwen. Bier mag pas de naam Trappist dragen als het is gebrouwen door monniken van de orde der Cisterciënzers, die in het jaar 1098 werd opgericht in de abdij van Cîteaux, ten zuiden van Dijon in Frankrijk.

Wereldwijd zijn er slechts elf erkende trappistenbrouwerijen. Zes daarvan zijn te vinden in België, één in Oostenrijk, één in Italië en één in de Verenigde Staten. Nederland kent twee trappistenbrouwerijen: sinds 1884 abdij Koningshoeven met het bier La Trappe, en sinds 2014 abdij Maria Toevlucht met het bier Zundert.

Van Benedictijnen tot Trappisten

Trappistenbier wordt dus gebrouwen door Trappisten, die deel uitmaken van de orde der Cisterciënzers, waarvan de geschiedenis teruggaat tot de zesde eeuw na Christus. In de zesde eeuw schreef de heilige Benedictus van Nursia zijn kloosterregel, de Regula Benedicti, over het gebed en arbeid. Volgens Benedictus moesten monniken geloften van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid aan de abt afleggen, en moesten zij zich toeleggen op “ora et labora”: bidden en werken. De regel van Benedictus zorgde voor een ritme van acht uur lang bidden, acht uur lang werken en acht uur lang rusten, wat een belangrijk uitgangspunt werd in het gehele kloosterleven.

Zijn volgelingen, de Benedictijnen, verspreidden zich over Europa, totdat een groep monniken zich in 1098 uit onvrede afscheidde en een nieuwe orde vormde: de Cisterciënzers, genoemd naar hun eerste klooster, Cîteaux, in Bourgondië.

In 1664 raakten ook de Cisterciënzers verdeeld: een aantal monniken volgden een strengere opvatting van de kloosterregel van Benedictus, waarbij bijvoorbeeld vlees eten verboden was en waarbij de kloostergemeenschap zelfvoorzienend zou moeten zijn. Deze monniken kregen al snel de bijnaam “Trappisten”, verwijzend naar hun abdij Notre-Dame de la Grande Trappe in Normandië.

Brouwen van bier komt uit 820

De oudste verwijzing naar het brouwen van bier in kloosters of abdijen komt uit 820. Uit de bouwplannen van een Benedictijnenabdij in het Zwitserse Sankt Gallen kan worden opgemaakt dat de monniken over een mouterij en brouwerij beschikten. In de daarop volgende eeuwen verspreidde deze activiteit zich over de vele kloosters in Europa. Vooral de Trappisten legden zich toe op de bierbrouwerij, vanuit het oogpunt dat een kloostergemeenschap zelfvoorzienend zou moeten zijn.

Met de Franse revolutie kwam hieraan in 1796 abrupt een einde. De Fransen namen veel kerkelijke bezittingen in beslag en ontmantelden of verkochten de bezittingen en gronden. De bierproductie door monniken kreeg hierdoor een flinke slag te verduren. Met trappistenbier wordt daarom alleen het type bier bedoeld van abdijen die na 1796 gesticht of herbouwd werden.

“Authentic Trappist Product”

Hoewel niet ieder abdijbier een trappistenbier is, is ieder trappistenbier wel een abdijbier. Het grote verschil tussen trappistenbier en abdijbier betreft de voorwaarden waaraan trappistenbier moet voldoen.

Om aangemerkt te worden als trappistenbier en het bijbehorende logo te mogen dragen, moet het bier binnen de muren van de abdij worden geproduceerd door of onder toezicht van een Cisterciënzer kloostergemeenschap. Daarnaast moet de opbrengst van de verkoop van het bier gebruikt worden om in het levensonderhoud van de monniken en het onderhoud van het klooster te voorzien. Wat overblijft moet grotendeels aan sociale werken en goede doelen worden besteed.

Als het bier volgens deze regels wordt gebrouwen, mag het bier de “Authentic Trappist Product” licentie gebruiken, dat vijf jaar geldig is en toegekend wordt door de Internationale Vereniging Trappist.

Westmalle en Westvleteren

Het oudste trappistenbier is afkomstig van de brouwerij Westmalle, waar monniken in 1836 begonnen met het brouwen van bier – aanvankelijk alleen voor eigen gebruik, maar vanaf 1856 wordt het bier ook verkocht. Sindsdien is de brouwerij meerdere keren uitgebreid en gemoderniseerd.

Het misschien wel meest begeerde bier ter wereld is echter afkomstig van de brouwerij van de Sint-Sixtusabdij, in het Belgische Westvleteren. Deze abdij ontstond in 1831, toen de prior van het pas gestichte klooster op de Katsberg met enkele andere monniken naar de bossen van Sint-Sixtus trok om zich daar te vestigen. Bij de bouw van de abdij hadden de bouwvakkers contractueel recht op twee glazen bier per dag. Om geld te besparen besloten de paters de drank, met een alcoholpercentage van amper 2%, zelf te brouwen. Daarna zetten de paters de brouw van het trappistenbier voort om in hun eigen levensonderhoud te voorzien.

In 1839 nam de abdij haar eerste brouwerij in gebruik, maar de verkoop van het bier, Westvleteren, wordt sinds 1945 sterk gereguleerd. Westvleteren mag niet in de detailhandel verkocht worden en wordt alleen in beperkte oplage aan particulieren verkocht, bij de abdij zelf en in het café tegenover de abdij. Kopers mogen op afspraak slechts twee houten kratten met vierentwintig flesjes meenemen, en mogen pas na twee maanden een nieuwe bestelling plaatsen.

‘Bier-rel’ door Jan Linders

De exclusiviteit van Westvleteren en het feit dat dit bier (Westvleteren Twaalf, bruin bier van 10,2% alcohol) meerdere keren door het internationale bierforum Ratebeer tot beste bier ter wereld werd verkozen, zorgt voor een hoge vraag. Hier wordt echter zelden aan voldaan, omdat de monniken van de Sint-Sixtusabdij er bewust voor kiezen om de productie van het bier laag te houden. Kopers van het bier worden door de abdij een doorkoopverbod opgelegd.

Op 8 maart 2018 kwam de Nederlandse supermarktketen Jan Linders dan ook in opspraak door een aankondiging dat zij tijdens een eenmalige actie 7.200 flesjes Westvleteren zou verkopen, voor bijna tien euro per flesje. In het café tegenover de abdij kost een flesje nog geen vier euro. De supermarktketen beweerde toestemming voor deze actie te hebben gekregen van de paters van de abdij in Vleteren – tot grote verbazing van de paters zelf, die lieten weten dat ze nooit contact hadden gehad met de supermarktketen. Jan Linders zou de kratten bier opgekocht hebben van tussenhandelaren, die het bier vermoedelijk opgespaard hadden. In een brief aan de supermarktketen eisten de paters dat de verkoop meteen zou worden stopgezet. Ook kondigden ze via hun advocaat juridische stappen aan.

Jan Linders heeft de monniken na deze ‘bier-rel’ beloofd dat de supermarktketen het bier nooit meer zonder toestemming van de brouwers zal verkopen. Na deze belofte besloten de paters van Westvleteren om geen verdere juridische stappen te ondernemen.

Bestelinformatie

Titel: Brouwen aan de Eem – Amersfoort, een Stichtse bierstad in de late middeleeuwen
Auteur: Leen Alberts
ISBN: 9789087045401
Uitgever: Verloren
Prijs: €42,–