Het einde van het Castro tijdperk in Cuba

Op 16 april 2021 werd bekend dat Raúl Castro aftreedt als Eerste Secretaris van de Communistische Partij van Cuba. Raúl had het stokje in 2011 overgenomen van zijn oudere broer Fidel Castro, die sinds de Cubaanse Revolutie van 1959 aan de macht was. Met het aftreden van Raúl Castro, komt er voor het eerst sinds 62 jaar een leider in Cuba die niet Castro heet. Maar hoe kwamen de broers Fidel en Raúl Castro aan de macht, en wat hebben ze betekend voor Cuba?

Fidel Alejandro Castro Ruz en Raúl Modesto Castro Rus werden in respectievelijk 1926 en 1931 geboren als de zoons van een relatief rijke suikerboer. Samen met één oudere broer en drie zussen groeiden ze op in de Cubaanse stad Bíran.

Fidel en Raúl zouden tijdens hun studie geïnteresseerd raken in de Cubaanse politiek en communistisch en anti-imperialistisch gedachtegoed. Fides voorbeeld was echter niet de Russische communist Vladimir Lenin, maar de 19de-eeuwse Cubaanse nationale held Jose Marti. Marti vocht in de 19de eeuw tegen de Spaanse kolonisatie en droomde van een soeverein Cuba; “Voor alle Cubanen en voor het goede van alle Cubanen.”

Revolutie

Na een mislukte poging om een revolutie te ontketenen op 26 juli 1953, begonnen de gebroeders Castro in december 1956 een guerrillaoorlog tegen de Cubaanse dictator Fulgencio Batista, de Cubaanse Revolutie was begonnen. Twee jaar later zag Batista in dat de strijd verloren was en verliet hij halsoverkop het land. Zo konden de broeders Fidel en Raúl, samen met hun revolutionaire leger, op 8 januari 1959 de hoofdstad Havana zonder weerstand binnenlopen. Het was nu aan Fidel, als nieuwe leider van Cuba, om de droom van Marti voort te zetten.

Ideologie

De broers droomden van een Cuba waar sociale hervormingen werden doorgevoerd en land, welvaart en de rijkdommen van de Cubaanse suikerplantages eerlijk werden verdeeld. Met deze ideeën was hun beweging razend populair in Cuba.

Fidel presenteerde zich in eerste instantie als een door Marti geïnspireerde democraat, die vooral onafhankelijkheid wilde. Maar waar Fidel tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten in 1959 nog verklaarde geen communist te zijn, nationaliseerde hij al snel buitenlandse bedrijven en implementeerde hij verstrekkende plattelandshervormingen. Daarnaast werd Raúl als afgezant van de Cubaanse regering naar de Sovjet-Unie gestuurd. In de Verenigde Staten begon men te twijfelen aan de waarheid achter Fidels uitspraak. Een communistisch land vlak voor de kust van Florida zag de anticommunistische Amerikaanse regering niet zitten. De komende jaren zouden cruciaal blijken voor de ideologische toekomst van het land.

De Invasie van de Varkensbaai en de Cubacrisis

Fidel was in 1961 pas twee jaar aan de macht toen zo’n 1500 Cubanen, onder leiding van de Amerikaanse CIA, hem uit de weg probeerden te ruimen. De Verenigde Staten waren bang dat Cuba onder Fidels leiderschap te veel naar de Sovjet-Unie zou trekken. Een land waar Amerika sinds het begin van de Koude Oorlog lijnrecht tegenover stond. De Invasie van de Varkensbaai, zoals de Amerikaanse poging om Castro te verjagen bekend kwam te staan, faalde jammerlijk. Het gevolg was dat Fidels positie als president van Cuba alleen maar sterker werd. Tegelijkertijd verslechterde de band tussen Amerika en Cuba drastisch.

De mislukte poging Castro te verdrijven, duwde Cuba alleen maar verder in de armen van de Sovjets. Opmerkelijk is dat Fidel pas op 2 december 1961, enkele maanden na de Invasie van de Varkensbaai, verklaarde dat hij Marxist-Leninist was, terwijl hij al sinds 1959 aan de macht was. Een jaar later zorgde de Cubacrisis er definitief voor dat het Cuba van Fidel Castro onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie kwam. De staatsideologie stond vast; het Marxistisch-Leninisme zou de dominante politieke stroming in Cuba zijn. Ruimte voor andere politieke ideeën was er niet.

De gevolgen van de Cubaanse revolutie

Met drastische hervormingen en financiële steun uit de Sovjet-Unie veranderde Fidel Castro Cuba radicaal. De positieve kanten van het beleid van Fidel, waar Raúl achter de schermen altijd aan meewerkte, zijn het geroemde onderwijssysteem en de gratis gezondheidszorg. Met financiële steun uit de Sovjet-Unie en de eerlijkere verdeling van de welvaart konden alle Cubanen naar school en het ziekenhuis. Iets wat voor inwoners van veel andere Zuid- en Midden-Amerikaanse landen enkel een droom bleef. Het leven van arme Cubanen, waar er veel van waren ten tijde van de Cubaanse revolutie, ging er drastisch op vooruit. Armoede nam af, terwijl geletterdheid, levensverwachting en kennisniveau toenamen.

Aan de keerzijde van de revolutie zaten de beperkingen op de vrijheid van meningsuiting en censuur. Al in 1960 werd, alhoewel toen nog met veel steun van de bevolking, de vrije pers afgeschaft. Ook vrije verkiezingen zouden verleden tijd zijn. Tegelijkertijd zette Raúl, die sinds 1959 Minister van Defensie was, een uitgebreid surveillancesysteem op om de staatsideologie te beschermen. Politiek gedachtegoed dat niet strookte met de ideeën van de Communistische Partij van Cuba waren streng verboden. Politieke dissidenten werden gearresteerd en jarenlang vastgezet. Cubanen die kritiek hebben op het regime leven daarom continue in angst voor informaten van de regering.

De val van de Sovjet-Unie

Met de val van de Sovjet-Unie in 1991 viel een cruciale inkomstenbron weg. De Cubaanse economie stortte in. Meer dan ooit werd duidelijk wat de gevolgen waren van het economische embargo dat de VS Cuba in 1962 had opgelegd. De financiële malaise zorgde voor problemen waar Cubanen tot op de dag van vandaag mee worstelen. Ondanks dat Cubaanse burgers hoge opleidingen en goede gezondheidszorg genieten, heerst er in de staatswinkels schaarste aan voedsel en andere producten. Sommige hoogopgeleide Cubanen kiezen er vanwege de schaarste en het gebrek aan vrijheid van meningsuiting voor om hun heil in Amerika te zoeken.

De rol van Raúl

In 2006 droeg Fidel het presidentschap van Cuba over aan zijn jongere broer Raúl.  In 2011 kwam hier de misschien wel nog machtigere positie van Eerste Secretaris van de Communistische Partij van Cuba bij. Hiermee stapte Raúl, die altijd al cruciale functies vervulde in de Cubaanse politiek, definitief uit de schaduw van zijn grote broer.

Hervormen of voortzetten

Onder leiding van Raúl werd het ‘Castro Tijdperk’ voortgezet. Raúl bleef het communisme van zijn broer steunen, maar liet ook enkele economische hervormingen toe. Er kwam bijvoorbeeld meer ruimte voor kleine privébedrijven. Veel van de economische problemen heeft Raúl hier echter niet mee kunnen oplossen.

De belangrijkste verandering die Raúl ten opzichte van zijn broer doorvoerde, was de normalisatie van de relatie tussen Cuba en de Verenigde Staten. In 2016 kwam de Amerikaanse President Barack Obama op bezoek. Voor het eerst sinds 1928 bracht een Amerikaanse president een staatsbezoek aan het Caribisch eiland, iets wat onder Fidels leiderschap ondenkbaar was geweest. De verbeterde relatie bleek tijdelijk. Onder het presidentschap van Donald Trump verslechterden de relaties weer.

Miguel Díaz-Canel

In 2018 werd Miguel Diáz-Canel president van Cuba. Op 19 april 2021 verkreeg Díaz-Canel ook de nog machtigere positie van Eerste Secretaris van de Communistische Partij van Cuba.

Met het opstappen van Raúl Castro uit de Cubaanse politiek is er een einde gekomen aan 62 jaar Castro-heerschappij. Een paar dagen voordat Raúl opstapte, kondigde hij al aan dat hij het leiderschap zou overhandigen aan jongere generatie “vol met passie en anti-imperialistische geest”. Met de ‘jongere generatie’ doelde Raúl op de 30 jaar jongere Díaz-Canel, die overigens al 60 jaar oud is.

Díaz-Canel wordt gezien als loyale aanhanger van de Castro broers en hun economische gedachtegoed. Het is dan ook maar de vraag of hij drastische hervormingen zal doorvoeren, of de lijn van Fidel en Raúl Castro zal doorzetten.

Bronnen:

• Algemeen Dagblad: Vertrek Raúl Castro is Einde tijdperk, maar de geest van de Cubaanse Revolutie blijft
• BBC News: Fidel Castro's legacy: 'True to his convictions'
• BBC News: Cuba leadership: Díaz-Canel named Communist Party chief
• Historiek: Fidel Castro (1926-2016) - Leider van de Cubaanse revolutie
• Historiek: Raúl Castro (1931) - President van Cuba
• History: How the Castro Family Dominated CUba for Nearly 60 years
• History: Fidel Castro declares himself a Marxist-Leninist
• Joost de Vries, de Volkskrant: In Cuba is het tijdperk van de Castro's nu echt voorbij. Wat voor land laten zij achter

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Camilio Cienfuegos, Fidel Castro, R. Huber Matos, 8 januari 1959. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Kaart van Cuba in 2013. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: Tegenaanval van de Cubaanse Revolutionaire Strijdkrachten ondersteund door T-34 tanks in de buurt van Playa Giron tijdens Invaise van de Varkensbaai, 19 april 1961. Rumlin [Creative Commons Attribution 3.0 Unported] Unchanged via Wikimedia Commons
• Afbeelding 4: President Obama en President Raúl Castro tijdens een pers conferentie in Havana, Cuba, 21 maart 2016. [Public Domain] via Wikimedia Commons