Alexander Dubček

Het Oostblok kende in de tijd van de Koude Oorlog vele opstanden tegen de communistische invloedssfeer, zoals de Hongaarse Opstand en de protesten in Poznań. Ook in Tsjecho-Slowakije waaide de revolutionaire wind tijdens de Praagse Lente. De hoofdrolspeler in deze ‘Lente’ was Alexander Dubček.

Dubček is op 27 november 1921 in het Slowaakse deel van Tsjecho-Slowakije geboren en groeide op in de Sovjet-Unie, in wat nu Kirgizië is. Zijn familie was hiernaartoe verhuist om het socialisme op te bouwen en om werk te verkrijgen. In 1938 keerde hij terug naar Tsjecho-Slowakije, waar hij zich aansloot bij de communistische partij en het ondergrondse verzet tegen de nazi’s.

Na de oorlog steeg hij snel in rang binnen de communistische partij. Van 1951 tot 1955 en van 1960 tot 1968 was hij parlementslid. In 1963 ontstond er binnen de communistische partij in Tsjechoslowakije een machtsstrijd tussen de aanhangers van stalinist Antonin Novotný, de president op dat moment, en een nieuwe generatie Slowaakse communisten die hervormingen wilde doorvoeren, onder leiding van Dubček.

Praagse Lente

Novotný was niet populair vanwege zijn strenge beleid en falende planeconomie en werd daarom begin 1968 aan de kant gezet voor Alexander Dubček. In de periode die bekend staat als de Praagse Lente zorgde hij voor veel hervormingen en meer vrijheden voor de bevolking. Onder de slogan “socialisme met een menselijk gezicht” stond hij toe dat zijn bevolking vrij mocht reizen, hun mening mocht uiten en de pers ook vrijer werd. Hier kwam echter op 21 augustus 1968 een einde aan toen troepen van het Warschaupact Tsjecho-Slowakije bezetten. Dubček en andere hervormers werden gearresteerd en naar Moskou getransporteerd. 6 dagen later werden zij echter weer vrijgelaten en Dubček kreeg zijn positie terug, maar alle hervormingen werden ongedaan gemaakt.

Hockey-rellen

Daardoor kon Dubček aanblijven als president, maar de Hokey-rellen van april 1969 betekenden alsnog het einde van Dubčeks regering. Directe oorzaak van de rellen was de Tsjecho-Slowakije overwinning op de Sovjet-Unie tijdens het WK ijshockey van 1969. De indirecte oorzaak was echter de frustratie om het einde van de Praagse Lente en de bezetting van Tsjecho-Slowakije door de Sovjet-Unie die nog altijd gaande was. Toen ongeveer een half miljoen Tsjecho-Slowaken de straat opgingen om de winst te vieren, ontstonden er protesten tegen de dominante positie van de Sovjet-Unie in Tsjecho-Slowakije. De rellen werden door de Sovjet-Unie gebruikt als excuus om de overgebleven hervormers, waaronder Alexander Dubček, alsnog te verdrijven. Hierna werd Dubček vervangen door Gustáv Husák, die een politiek van ‘normalisatie’ doorvoerde.

Fluwelen Revolutie

Na zijn opstappen, bleef Dubček nog wel politiek actief. Hij werd voorzitter van het Tsjecho-Slowaakse parlement en werd later dat jaar ambassadeur in Turkije. In 1970 werd hij echter uit de communistische partij gezet en verloor hij zijn zetel. Hij bleef nog wel werken voor het ministerie van Landbouw, maar leidde een rustig bestaan. Tijdens de Fluwelen Revolutie van 1989 uitte Dubček dat hij nog steeds voor een menselijke variant van het communisme was, maar het volk wilde niks meer met het communisme te maken hebben. Hij sprak zijn steun uit voor Václav Havel, die vervolgens de eerste president van het postcommunistische Tsjecho-Slowakije werd.

In het nieuwe Tsjecho-Slowakije werd hij nogmaals gekozen tot voorzitter van het parlement. In 1992 werd Dubček leider van de sociaal-democratische partij van Slowakije. Hij was geen voorstander van Slowaakse onafhankelijkheid, uiteindelijk heeft hij dit ook niet meegemaakt. Dubček stierf op 7 november 1992 vanwege verwondingen aan een auto-ongeluk, twee weken voordat het besluit werd genomen om de unie tussen Tsjechië en Slowakije op te heffen.  

Bronnen:

• Britannica: Alexander Dubček
• Absolute Facts: Alexander Dubček

Afbeeldingen:

• Václav Havel omarmt Alexander Dubček op 24 november 1989, de nacht dat de hele leiding van de Tsjecho-Slowaakse communistische partij aftrad via Wikimedia Commons
• Tsjecho-Slowaken met hun vlag naast een brandende tank in Praag in 1968 via Wikimedia Commons