De schipper Bontekoe

Het verhaal van De scheepsjongens van Bontekoe zal bij veel mensen een belletje doen rinkelen. Het boek uit 1924 is in 2007 zelfs verfilmd. Het boek is deels gebaseerd op het scheepsjournaal van de schipper Willem IJsbrantz. Bontekoe. Wie was deze beroemde zeevaarder uit de 17de eeuw?

De zee op

Willem IJsbrantszoon Bontekoe werd in 1587 geboren in Hoorn. Bekend is dat hij op 2 juli is gedoopt. Zowel de vader als twee van zijn broers waren schippers. Het was dus ook niet opmerkelijk dan Willem hetzelfde pad koos. Hij leerde het vak op het schip de Bontekoe, de vader van Willem was eigenaar van 1/16de deel van het schip. Even na 1600 nam de familie de naam van het schip aan, Willems achternaam was nu Bontekoe. Toen zijn vader in 1607 overleed, nam Willem, op twintigjarige leeftijd, zijn plaats in als schipper van de Bontekoe. Als vrachtvaarder voer hij vervolgens jarenlang naar verschillende verre bestemmingen. Dit eindigde in 1617, toen het schip tijdens een reis naar de Levant werd gekaapt. Bontekoe zelf wist veilig thuis te komen, maar het schip de Bontekoe was hij definitief kwijt.

In dienst van de VOC

Nu hij zijn schip had verloren, besloot Bontekoe in dienst te gaan bij de Verenigde Oost-Indische Compagnie. In 1618 werd hij de schipper van het schip de Nieuw Hoorn, waarmee hij datzelfde jaar samen met tien andere schepen in de richting van Oost-Indië vertrok. Deze reis zou rampzalig verlopen. Na een zware storm en meerdere gevallen van scheurbuik, brak er een brand uit in het ruim van het schip. De Nieuw Hoorn vervoerde echter ook 360 vaten buskruit. Het vuur bereikte het kruit waardoor schip het explodeerde. Bontekoe en één scheepsjongen waren de enigen die de explosie overleefden. Gelukkig hadden 70 andere bemanningsleden het schip voor de explosie al verlaten. Na een aantal dagen op zee en een aanvaring met Sumatranen wisten 56 of 67 opvarenden zich uiteindelijk in veiligheid te brengen.

Bontekoe reisde door naar Batavia, waar hij een oude bekende ontmoette. Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen had samen met Bontekoe in Hoorn op school gezeten. Bontekoe werd benoemd tot commandeur van het schip de Groningen en vertrok richting China. Bontekoe en de rest van de vloot hadden opdracht gekregen de handel met de Chinezen te veroveren op de Portugezen. De Portugese handelspost Macau zou met geweld moeten worden overgenomen. Dit mondde uit in de slag bij Macau in 1622, die de VOC verloor. Over de jaren maakte Bontekoe nog enkele reizen voor VOC, totdat hij in 1625 uit dienst trad en terugkeerde naar zijn geboortestad.

Handelaar

In Hoorn werkte Bontekoe nog lange tijd als handelaar. Hij trouwde met Eeltje Bruijns en zou geen kinderen krijgen. De voormalige schipper deed verschillende investeringen en hield zich vooral bezig met de handel in hout. Waarschijnlijk was Bontekoe financieel gezien een redelijk geslaagd man. Bontekoe overleed uiteindelijk in 1657.

Het scheepsjournaal

Bontekoe schreef, niet zonder reden, een verhaal over zijn avonturen in dienst van de VOC, het was destijds verplicht als schipper een verslag van de reis bij te houden. Het originele verslag van Bontekoe’s reis met de Nieuw Hoorn is verloren gegaan (toe het schip explodeerde).  Mogelijk op aandringen van de uitgever Jan Janz. Dreutel schreef Bontekoe echter een boek over zijn reist naar Indië, dat in 1646 werd uitgebracht. Al moet gezegd worden dat het niet helemaal zeker is of Bontekoe het boek (helemaal) zelf heeft geschreven. Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat Dreutel zelf ook een hand in het boek heeft gehad.

Het werk kreeg de pakkende titel: Iournael ofte Gedenckwaerdige beschrijvinghe vande Oost-Indische reyse van Willem Ysbrantsz. Bontekoe van Hoorn; Begrijpende veel wonderlijcke en gevaerlijcke saecken hem daer in wedergevaren. Dit journaal van Bontekoe was twee eeuwen lang het best verkochte boek in Nederland. De schrijfstijl was redelijk rechtstreeks, iets wat ongewoon was voor zijn tijd. Toch bleek dit dus zeer populair. Het werk zou tientallen herdrukken krijgen en een plaats vinden in de Nederlandse literaire geschiedenis.

De scheepsjongens van Bontekoe

Vandaag de dag is Bontekoe vooral nog bekend vanwege het boek uit 1924 van Johan Fabricius: De scheepsjongens van Bontekoe. Het boek vertelt het verhaal van drie scheepsjongens in dienst van de VOC en hun reis met de Nieuw Hoorn. Een van de scheepsjongens is zelf verantwoordelijk voor de brand die tot de explosie op de Nieuw Hoorn leidde. Fabricius baseerde zijn jeugdboek op een deel van het verslag van Bontekoe, en gaf zijn fictieve scheepsjongens een plek in het verhaal. In 2007 verfilmde Steven de Jong het boek, zodat een nieuwe generatie van de avonturen van Bontekoe kon genieten.

Wat voor prachtige landen, kusten en koninkrijken men te zien krijgt, wat voor rijkdommen er te verdienen zijn, wat voor avonturen te beleven, het zou allemaal maar een straf zijn als we niet de hoop koesterden het eens in het vaderland te kunnen navertellen. Want vanwege die hoop noemen we het ‘reizen’, wat we doen. Anders zou tussen een reis zonder hoop op thuiskomst en een ballingschap niet veel verschil zijn.

              -Willem IJsbrantsz. Bontekoe, bewerkt door Lennaert Nijgh

Bronnen:

• Oudhoorn.nl: Willem IJsbrantz. Bontekoe (1587 – 1657)
• Absolutefacts.nl: Willem IJsbrantszoon Bontekoe en de Scheepsjongens van Bontekoe
• Willem IJsbrantsz. Bontekoe, Het journaal van Bontekoe, De gedenkwaardige beschrijving van de reis naar Oost-Indië van schipper Willem IJsbrandtsz. Bontekoe uit Hoorn, in de jaren 1618 tot en met 1625 (bewerkt door Lennaert Nijgh). Uitgeverij Pirola, Schoorl 1989.

Afbeeldingen:

• Een kopergravure van Willem Ysbrantz. Bontekoe van Hoorn. Westfriesmuseum, via Wikimedia Commons
• Beeldengroep op de kademuur nabij het Houten Hoofd en de Hoofdtoren in Hoorn. Beeldengroep beeldt de Scheepsjongens van Bontekoe uit. De plaquette is door prinses Margriet geplaatst en geeft in vijf talen de titel weer. Dqfn13 [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons