Het revolutiejaar 1968 en massale studentenprotesten in Nederland

In 1968 brak er een ‘revolutiejaar’ uit; in steden over de hele wereld kwamen jongeren in opstand tegen het gezag. In Parijs brak een studentenrevolte uit, in Amerika werd grootschalig geprotesteerd tegen racisme en de Vietnamoorlog en in het West-Duitse Bonn gingen tienduizenden studenten de straat op na de moord op de linkse studentenleider Rudi Dutschke. In 1968 lieten jonge demonstrerende studenten over de hele wereld hun stem horen. Het revolutionaire jaar leek aan Nederland echter voorbij te gaan, het bleef relatief rustig in ons land. Toch waren Nederlandse studenten, net zoals hun buitenlandse collega’s, zeer actief in de jaren zestig. Waarom verliep het ‘revolutiejaar’ in Nederland relatief rustig, en hoe lieten de Nederlandse studenten in jaren rondom 1968 wél hun stem horen?

De Provo’s en de jaren zestig

Dat 1968 in Nederland rustig verliep, kwam niet omdat de Nederlandse studenten zich niet met maatschappelijke kwesties bezighielden. In tegenstelling, Nederland had haar ‘1968’ eigenlijk al gehad.  De ‘happenings’ van de anarchistisch geïnspireerde Provo’s vonden al vanaf 1964 plaats. Tijdens het kroningsoproer van 1966 gingen beelden van protesterende Provo’s de hele wereld over. Daarnaast protesteerden de Provo’s in die jaren, vaak op ludieke wijze, tegen onderwerpen zoals het gezag, vrouwenonderdrukking en milieuvervuiling.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Provo’s protesteerde tegen van alles, tot ze zichzelf in 1967 ophieven. De Amsterdamse burgemeester en hoofdcommissaris van de politie waren opgestapt en de standpunten van de Provo’s waren onder de aandacht gekomen. Kortom; hun doelen waren bereikt. Het Nederlandse gezag had het in de jaren voor 1968 al zwaar te verduren gehad.

Nederlandse studentenprotesten in 1968

De grootschalige studentenprotesten bleven in Nederland dus, in tegenstelling tot steden als Parijs en Bonn, uit. Maar in het najaar van 1968 werd het toch onrustig in Nijmegen. Op de campus van de Katholieke Universiteit Nijmegen was het aantal studenten bijna verviervoudigd in de jaren zestig. Mede dankzij studiebeurzen konden er nu een stuk meer studenten uit de lagere- en middenklasse studeren. Naast katholieken, liepen er opeens ook een hoop marxisten rond op de Nijmeegse universiteit.

Eind 1968 kreeg Nijmegen dan ook dé primeur; de eerste studentenbezetting van een universiteitsgebouw in Nederland. Waar de studentenrevolte in Frankrijk uitmondde in een veldslag met de politie, verliep de bezetting in Nijmegen relatief rustig. De aula werd één dag bezet uit protest tegen een door de overheid voorgestelde herstructurering van het academisch bestel. De Nijmeegse studenten wilden voorkomen dat de universitaire studie werd omgevormd tot “een instrument dat de kapitalistische maatschappij diende in plaats van het volk.” Toen de studenten aan de hand van onderhandelingen geen inspraak in het plan kregen, werd uit protest besloten de aula één dag te bezetten.

Verder verliep het jaar 1968 verrassend rustig in Nederland. Het was dan ook sprekend dat het NOS-jaaroverzicht van 1968 begon met de zin “het was het jaar van meeleven met gebeurtenissen in het buitenland.” Toch zou de revolutionaire stemming niet helemaal aan de Nederlandse studenten voorbijgaan. De studentenbeweging om meer inspraak en democratie in het universiteitsbestuur te krijgen begon op gang te komen.

Studentenprotesten in 1969

In 1968 leidde het gebrek aan inspraak in hervormingsplannen van de universiteit al tot de bezetting van de aula van de Katholieke Universiteit Nijmegen. In 1969 zouden studenten zich opnieuw, en massaler, hard maken voor inspraak en democratisering van de universitaire organisatie.

In april 1969 besloten Tilburgse studenten de Katholieke Hogeschool Tilburg (KHT) om te dopen in de Karl Marx Universiteit. 1500 studenten bezetten daarna het hogeschoolgebouw. Ze eisten medebeslissingsrecht en er moest meer aandacht worden gegeven aan maatschappelijke kwesties in onderwijs en onderzoek.

Ook in Nijmegen was het in 1969 opnieuw onrustig. Een studentengroep ‘kaapte’ een congres over ‘Universiteit en Ontwikkelingssamenwerking’ om daar de rol van kapitalisme en imperialisme over de hele wereld te veroordelen. In juni 1969 stapte de rector van de Nijmeegse universiteit op na een uit de hand gelopen bezetting, een unieke gebeurtenis in de geschiedenis van de Nederlandse universiteiten. In diezelfde maand vond de bezetting van het Amsterdamse Maagdenhuis plaats. Deze bezetting zou het symbool worden van de studentenprotesten in Nederland.

De bezetting van het Maagdenhuis

Geplande hervormingen van verschillende universiteiten leidden in 1969 tot ophef onder Nederlandse studenten. Al langer werd actiegevoerd voor democratisering van de universiteit, maar nu besloten de Amsterdamse studenten tot radicale actie; de bezetting van het Maagdenhuis, een belangrijk bestuurlijk gebouw van de Universiteit van Amsterdam.

Zo’n 700 studenten wisten het Maagdenhuis dagenlang te bezetten. Via een onbewaakt raam aan de achterkant konden een aantal studenten naar binnen klimmen. Zij konden een grote groep studenten die aan de voorkant van het gebouw stond te wachten binnenlaten. De studenten barricadeerden direct het gebouw.

De politie probeerde de studenten te ontmoedigen door het gebouw volledig af te sluiten. Het Maagdenhuis werd praktisch gezien belegerd door Amsterdamse agenten. Zij hoopten dat de studenten door honger en dorst wel naar buiten moesten komen. De studenten gaven zich echter niet zomaar op en wisten via de universiteitsbibliotheek water en voedsel naar binnen te smokkelen.  

Na vijf dagen besloot de politie, omdat er ook buiten het Maagdenhuis heftige rellen uitbraken, hardhandig een einde te maken aan de bezetting. Het gevolg? Een jaar na de bezetting werd de inspraak van studenten in het bestuur van de universiteit vastgelegd met de Wet Universitaire Bestuurshervorming. De studenten hadden gekregen waar ze voor protesteerden. Latere studenten zouden, geïnspireerd door het succes van 1969, het Maagdenhuis en andere UvA gebouwen nog vaak bezetten.

De jaren zeventig

Na de studentenprotesten in Nijmegen, Tilburg en Amsterdam verplaatste de focus van de studenten zich naar problemen buiten de universiteit. In de jaren zeventig richtten protesterende studenten zich meer en meer op de Vietnamoorlog, de kraakbeweging en homo- en vrouwenrechten. Het was de studenten immers gelukt om een zekere mate van inspraak en democratisering in de universiteit te krijgen. Ondanks dat veel van de veranderingen in de jaren negentig weer teruggedraaid werden, wisten de studenten hun stempel op de universitaire samenleving te drukken en toekomstige studenten te inspireren met hun protest.

Bronnen:

• VOX: De eerste studentenbezetting van Nederland was in Nijmegen
• Radbout Universiteit: 50 jaar mei 1968: De eerste bezetting was in Nijmegen
• Algemeen Dagblad: 1968: een magisch en overgetelijk jaar
• NOS: In revolutiejaar 1968 kookte het overal, maar veranderde er weinig
• Folia: Folia 70: De bezetting van het Maagdenhuis van uur tot uur
• Folia: In mei '68 kwamen Parijse studenten in opstand, maar wat gebeurde er aan de UvA
• Nationaal Archief: Ontruiming van het Maagdenhuis (1969)
• DUB: Waarom de Maagdenhuisbezetting het herdenken waard is
• Tilburg University: 1969 - De eerste universiteitsbezetting in Nederland

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Rellen in Amsterdam in verband met de bezetting door studenten van het Maagdenhuis. 20 mei 1969. Joost Evers, Nationaal Archief. [Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Demonstratie in Amsterdam door de Provo's. 17 juli 1966. Joost Evers, Nationaal Archief. [Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: Politie voert met harde hand studenten weg uit Maagdenhuis. 21 mei 1969. Joost Evers, Nationaal Archief. [Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication] via Wikimedia Commons