Hoe het door Bismarck gemanipuleerde Ems-telegram tot de Frans-Pruisische oorlog leidde

Op 13 juli 1870 wordt een telegram verstuurd naar de Pruisische Kanselier Otto von Bismarck. Bismarck lekt dit telegram, ook wel de Emser Depesche genoemd, uit naar de pers, maar weet hem dusdanig te bewerken dat het Franse leger de volgende dag al begint met mobiliseren. Napoleon III, Keizer van het Tweede Franse Keizerrijk, kan de belediging die het Ems-telegram geworden is niet accepteren. De bewerkte telegram van Bismarck leidt tot de Frans-Pruisische oorlog, die de machtsbalans in Europa drastisch zal veranderen.

In de aanloop naar de Frans-Pruisische oorlog van 1870 zag Napoleon III hoe Pruisen machtiger en machtiger werd. Vier jaar eerder had het Oostenrijk al verslagen in de Zevenweekse Oorlog en nu leek prins Leopold, net als de Pruisische koning Wilhelm I lid van de Hohenzollern familie, op de Spaanse troon terecht te komen. Frankrijk voelde zich sterk bedreigd. Als zowel de Pruisische als de Spaanse koning uit één adelijke familie zouden komen, zou dat leiden tot een onacceptabele verandering van het Europese machtsevenwicht, aldus de Franse minister van Buitenlandse zaken Duc de Gramont. De Gramont hintte er in een speech tegenover de Franse kamer van Afgevaardigden zelfs op dat het voor Frankrijk reden tot oorlog zou zijn.

Bad Ems

Op 12 juli 1870 zag, tot genoegen van Napoleon III, Leopold af van de Spaanse troonopvolging. De Pruisische Koning Wilhelm I had hier twee dagen eerder op aangedrongen en leek daarmee een Franse oorlogsverklaring te voorkomen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Gramont nam hier echter geen genoegen mee, en een dag later stuurde hij de Franse ambassadeur, graaf Vincent Benedetti, naar Wilhelm I om hem te vragen of hij kon garanderen dat geen enkel lid van de Hohenzollern familie ooit de Spaanse troon zou aanvaarden. Wilhelm I, die op dat moment in een kuuroord in Bad Ems, Duitsland, verbleef, maakte op beleefde wijze duidelijk dat hij aan zo’n eis niet kon voldoen.

Maar de Gramont was te gretig geweest. Bismarck, die met het conflict om de Spaanse troon een oorlog wilde uitlokken, had nu wat hij nodig. De Duitse kanselier had enkele dagen voor het incident in Bad Ems al zijn bankier ingelicht dat het ‘een goed idee’ zou zijn om zijn aandelen in spoorwegen te verkopen. Hij wilde en verwachtte oorlog.

Op dezelfde dag van de ontmoeting met de Franse ambassadeur, stuurde Wilhelm I een telegram met een beschrijving van het gesprek naar Bismarck. Als kanselier was Bismack hoofd van de Duitse regering, maar hij moest zich uiteraard verantwoorden tegenover de koning, die de kanselier koos en hoofd van het leger en buitenlandse zaken was. De koning voegde aan het telegram de vraag toe of ze de Franse eis, en zijn weigering van die eis, naar de Pruisische ambassades en de pers moesten sturen. Over die vraag hoefde Bismarck geen moment te twijfelen.

Het Ems-telegram

Het telegram werd door Bismarck aangepast. De tekst werd harder, en voor beide kanten beledigend. In het origineel had de koning geschreven dat “Ik heb deze eis enigszins streng afgewezen, aangezien het noch juist, noch mogelijk, is om zo’n verbintenis aan te gaan. Ik heb hem natuurlijk verteld dat ik nog geen nieuws had ontvangen en omdat hij [graaf Benedetti] beter geïnformeerd werd via Parijs en Madrid dan ik, moet hij toch inzien dat mijn overheid zich niet bezighoudt met deze kwestie.” Daarnaast schreef de Pruisische Koning dat hij “met het oog op de eerdergenoemde eisen, besloten had graaf Benedetti niet meer te ontvangen, maar hem door een informant te laten melden dat Zijne Majesteit nu bevestiging had gekregen [van Leopold] van het nieuws dat Benedetti al uit Parijs had verkregen en verder niks meer te zeggen had tegen de ambassadeur.”

Bismarck bewerkte de tekst en eindigde de telegram, na het formuleren van de Franse eis, met; “Zijne Majesteit de Koning had daarop [het verzoek van Benedetti] geweigerd de Franse ambassadeur nog een keer te ontvangen en hem door een adjudant had laten weten dat Zijne Majesteit niets meer te bespreken heeft met de ambassadeur.” Waar het gesprek eerder op een fragment uit een onderhandeling leek, kwam het nu over als een doorslaggevend besluit op een onacceptabele Franse eis. Volgens Bismarck zou het telegram nu ‘het effect van een rode lap op de Gallische stier hebben’.

De Frans-Pruisische oorlog

Die spreekwoordelijke Gallische stier reageerde. Napoleon III vatte het telegram op als een belediging en een dag later, op 14 juli, besloot de Franse ministerraad het leger te mobiliseren. Op 19 juli verklaarde Frankrijk de oorlog aan Pruisen. Maar het franse fanatisme ten spijt, verliep de Frans-Pruisische oorlog in het voordeel van Pruisen. Anderhalve maand na de Franse oorlogsverklaring vond de Slag bij Sedan plaats. Het Franse leger werd verslagen, Napoleon III gevangengenomen en de oorlog leek voor Frankrijk verloren. In Parijs werd de Derde Franse Republiek uitgeroepen en besloten verder te vechten, maar na een maandenlange omsingeling van Parijs moest de nieuwe regering toch capituleren op 28 januari 1871. In Parijs brak zelfs een opstand uit en werd kortstondig de Commune van Parijs uitgeroepen.

Waarom wilde Bismarck oorlog?

Door Bismarcks aanpassingen van de Emser Depesche groeide de steun voor oorlog in Frankrijk én Pruisen. Maar omdat Frankrijk de eerste was die de oorlog verklaarde, kreeg Pruisen steun van de zuidelijke Duitstalige staten Beieren, Baden, Hessen en Württemberg. Deze staten waren geen onderdeel van de Noord-Duitse Bond, en waren dus niet verplicht Pruisen te steunen, maar hielpen desondanks toch. Om de steun van deze staten te krijgen was het voor Bismarck belangrijk dat Frankrijk de agressor zou zijn. Door de samenwerking van de Duitse staten in een succesvolle oorlog, lag de creatie van een Duitse eenheidsstaat binnen handbereik. Op 18 januari 1871 werd het nieuwe Duitse Keizerrijk uitgeroepen, met aan het hoofd Keizer Wilhelm I, die Bismarck opnieuw als kanselier koos.

Het Ems-telegram bleek een doorslaggevende factor om steun voor de oorlog te krijgen, en de Fransen deze als eerste te laten uitroepen. Het Tweede Franse Keizerrijk van Napoleon III was gevallen. Een Derde Franse Republiek was uitgeroepen, maar deze republiek had lang niet de kracht en prestige van haar voorganger. Het was Elzas-Lotharingen verloren en moest eerst haar hoofdstad terugveroveren door de opstandige revolutionaire Parijse Commune neer te slaan. Aan de andere kant was het koninkrijk Pruisen getransformeerd tot het Duitse Keizerrijk, een machtige eenheidsstaat van bijna alle Duitstalige staten. Bismarcks bewerkte telegram had de vrees van de Franse minister van Buitenlandse zaken doen uitkomen. De machtsbalans in Europa was drastisch veranderd, in het voordeel van de nieuwe Duitse staat.

Bronnen:

• Jonathan Steinberg: Bismarck: A Life (Oxford 2011)
• Britannica: Ems telegram
• Napoleon.org: The Ems Dispatch: The telegram that started the Franco-Prussian War
• James Harvey Robinson, Charles Beard: Readings in Modern European History volume 2 (New York 1934)
• Duitsland Instituut: De Frans-Duitse oorlog 1870-1871
• First World War: Ems Telegram 1870 (primary document)
• BBC Bitesize: Germany before World War One, 1890,1914

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: 'Treffen in Bad Ems' Koning Wilhelm I en Graaf Vincent Benedetti spreken elkaar in Bad Ems. Ernst Engelberg, Akademi-Verlag Berlin 1986. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeeldin 2: Bismarck en Napoleon III na de Slag bij Sedan in 1870. Wilhelm Camphausen, 1878. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: Otto von Bismarck en zijn honden Tyras II en Rebecca, Friedrichsruh, 06-07-1891. Strumper & Co., Hamburg . [Public Domain] via Wikimedia Commons