Hollywood vormde jouw beeld van de indianen verkeerd, en dit zijn de gevolgen

Er zijn veel stereotypen over indianen in Amerikaanse films. Zo zouden het allemaal bloeddorstige wilden zijn, lopen ze vaak met verentooien rond en dansen ze bij het kampvuur om totempalen heen. Deze films bereiken niet alleen een Amerikaans publiek, maar ook in Nederland krijgen we van jongs af aan incorrecte beelden over indianen met de paplepel ingegoten. En dat heeft grote gevolgen.

Deze stereotypen die voor ons zo gewoon lijken, hebben grote gevolgen op de daadwerkelijke Inheemse bevolking van de Verenigde Staten. Zo raast er een zelfmoordepidemie door Inheemse gemeenschappen, en onderzoekers hebben aangetoond dat er een direct verband zichtbaar is tussen het zelfbeeld wat Inheemse jongeren hebben door die stereotypen en deze suicidegolf.

Lange tijd leek de representatie van Inheemse Amerikanen in films en verhalen steeds realistischer te worden, wat voor de inheemse bevolking een grote stap vooruit was. Maar nu Donald Trump het op alles en iedereen gemunt lijkt te hebben die niet aan zijn ideaalbeeld voldoet, is de toekomst voor deze groep onzekerder dan het in tijden geweest is.

Veel van de stereotypen die er vandaag de dag zijn, hebben hun herkomst honderden jaren geleden. Dit begon al bij de eerste contacten tussen Europese kolonisten en de voor hen vreemde indianen. Deze stereotypen hebben zich vereeuwigd in verhalen, en zijn sinds de opkomst van Hollywood ook niet meer weg te denken uit films.

De eerste contacten tussen kolonisten en indianen

Toen de ontdekkingsreiziger Columbus in 1492 op zoek was naar een snellere route richting India, leidde dit tot de ontdekking van een tot dusver onbekend gebied. Het feit dat dit stuk land, wat al snel de Amerika’s (tegenwoordig onderverdeeld in Noord- en Zuid-Amerika) ging heten, voor de Europeanen onbekend was, betekende echter niet dat het er leeg was. Op de twee continenten woonden zeker 75 miljoen mensen, onderverdeeld in honderden, al dan niet duizenden, verschillende stammen met allemaal hun eigen politieke structuren en culturen. Maar doordat deze volken voor Columbus onbekend waren, gaf hij hen één overkoepelende naam. Voortaan zouden deze Inheemse bewoners door de Europeanen worden aangeduid als indianen.

Na sporadische contacten tussen de Europeanen en de Inheemse bewoners van het land, die dus bekend zijn geworden als indianen, begon in de zestiende eeuw de grootschalige kolonisatie van Noord-Amerika, waar ook de Nederlanders actief aan deelnamen. De eerste Europese beelden van de indianen waren redelijk positief, vertelt Mark van de Logt, onderzoeker naar de Inheemse inwoners van Amerika en het Amerikaanse Westen en tevens docent aan de Radboud Universiteit. “Zo waren er op schilderijen en tekeningen verdedigingswerken te zien en zag het er allemaal heel beschaafd uit. Het was zelfs een romantisch en idealistisch beeld.” De meest waarschijnlijke verklaring hiervoor is dat de kolonisten zichzelf graag gingen zien als inwoners van Amerika, en zich daardoor juist wilden associëren met de mensen die al op het continent woonden. Dit duurde echter niet lang.

Kolonisten beginnen lastercampagne tegen de indianen

“In het begin waren er nog beelden van de onschuldige indianen, maar dat veranderde heel snel”, gaat Van de Logt verder. Zo werden de indianen steeds vaker weggezet als gevaarlijk en agressief. “Op bepaalde schilderijen zie je dat de veren die ze droegen zo geplaatst zijn dat het net op duivelshoorns lijken. Ook kwamen er steeds meer beelden van het feit dat de indianen mensen zouden scalperen of volledig verminkten. Uiteindelijk verschenen er zelfs tekeningen en schilderijen van indianen die lichamen opaten.”

Ondanks dat die beelden slechts beperkt verspreid werden, hadden ze grote invloed. Zo zagen de kolonisten, die onder andere naar Noord-Amerika waren gekomen om zich daar te vestigen, zichzelf als superieur tegenover de indianen. De Europese cultuur, met onder andere het schrift, vuurwapens en technologie, was in alle opzichte beter dan de orale en in hun ogen primitievere cultuur van de Inheemse bewoners, was de gedachtegang. De kolonisten begonnen alle indianen als vijanden te zien die moesten worden uitgeschakeld. Het verjagen van de oorspronkelijke bewoners van hun thuisland, om dat land vervolgens over te nemen, werd op deze manier gerechtvaardigd. Een eeuwenlang conflict van uitbuiting en onderdrukking begon. 

De overdreven stereotypen in films

Honderden jaren later ontstond het grootste massamedium uit de geschiedenis: film. Een van de eerste grotere films ooit gemaakt was de western The Great Train Robbery in 1903, waarmee indianen voor het eerst werden weergegeven op het grote doek. Echter werden er geen realistische beelden neergezet, maar werd het grote publiek massa’s aan onjuiste beelden voorgeschoteld. Vanaf dat moment werd het grote publiek beïnvloed door talloze incorrecte stereotypen. “Hoewel er veel stereotypen zijn, zijn er twee beelden die alles omvatten”, vervolgt Van de Logt. “De eerste is de noble red man, dit is eigenlijk de wijze en spirituele indiaan. Aan de andere kant heb je de savage, de wilde, oorlogszuchtige en moordzuchtige indiaan. Bij de noble red man wordt er vooral geromantiseerd, er wordt een beeld neergezet waar mensen een voorbeeld aan kunnen nemen. Zo willen mensen ook zijn.” Aan de andere kant heeft de savage ook een duidelijk doel. “Door de indianen als wilden neer te zetten, werd de invasie naar het westen en de kolonisatie in feite gerechtvaardigd”, legt Van de Logt uit.

Ondanks dat dit de twee meest voorkomende beelden zijn, zijn er wel meer stereotypen. Serv Wiemers, auteur van de boeken Veerkracht, Indianen van nu over de wereld van morgen en Indianen, Beelden van een niet-verdwenen volk, en tevens actief bij de Nederlandse Actiegroep voor Noord-Amerikaanse Indianen, is bekend met een groot deel van de stereotypen die in Hollywoodfilms en series te zien zijn. “Een ander veelvoorkomend stereotype is de domme indiaan. Ook zie je de dronkenlap veel voorkomen. De dronkenlap ligt vaak voor casino’s, terwijl hij eigenlijk rijk zou moeten zijn, maar in plaats daarvan al zijn winsten opzuipt.” Wiemers vervolgt de lijst met de bijna bovennatuurlijke indiaan die één is met de natuur en dingen al van twee kilometer afstand kan ruiken. “Een soort übermensch achtig idee.” Een ander veelvoorkomend beeld is de beeldschone indiaanse prinses, die zich graag aanpast aan Europese wensen, met als bekendste voorbeeld Pocahontas. Hoewel dit verre van de hele lijst met stereotypen is, zijn dit wel een aantal veelvoorkomende beelden.

Vanaf jaren ’90 betere representatie in film

Lange tijd was de representatie van de indianen ronduit inaccuraat. Zo speelden witte acteurs met rood geschminkte gezichten indianen, werd er een onzintaaltje bedacht, werden alle culturen en stammen op één hoop gegooid en werden de indianen standaard neergezet als wild, bloeddorstig en barbaars. Pas in de laatste decennia ontstond er degelijk betere representatie van indianen in films, hoewel er nog een lange weg te gaan is. Dit begon met de film Dances with Wolves (1990) van Kevin Costner. Hier speelden de Lakota een belangrijke rol in en dit was de eerste film waarin Lakota acteurs ook echt ‘hun’ rollen speelden, in plaats van witte acteurs met rood geschminkte gezichten. Ook werd de Lakota taal daadwerkelijk gebruikt en waren er Lakota adviseurs op de set aanwezig. Toch vertelt deze film nog steeds het verhaal van een witte kolonist, die de indianen moet redden. Ook in latere films, zelfs nu nog, zijn de meeste films over indianen vanuit een wit perspectief. Een recent voorbeeld hiervan is Killers of the Flower Moon (2023). Deze film, die tien Oscarnominaties heeft gekregen, gaat over een historische verschrikking van het Osage volk, maar is toch vanuit het perspectief van een witte man verteld.

Benieuwd naar welke stereotypen in welke films zitten? Bekijk hier dan de interactieve kaart.

De indianenbeelden in Nederland

Niet alleen in Amerika zijn deze stereotypen terug te zien, maar ook in Nederland zijn deze beelden wijdverspreid, dankzij onder andere westernfilms uit Hollywood en stripboeken. Zo spelen indianen een belangrijke rol in Lucky Luke en Hiawatha komt regelmatig voor in de Donald Duck. Toch was er een tijd dat verhalen over daadwerkelijke Inheemse Amerikanen een stuk meer in de Nederlandse media voorkwamen dan nu het geval is, vertelt Wiemers. “In de jaren 70 was er heel veel aandacht voor indianen in de Nederlandse media. Door het nummer We were all Wounded at Wounded Knee van de Amerikaanse band Redbone in 1972 en het vierde Russell-tribunaal in 1980 in Rotterdam, over de rechten van de indianen, was er veel publiciteit voor.” Toch ebde dit na verloop van tijd weer weg.

Wiemers benoemt dat het belangrijk is dat ook Nederlanders op de hoogte zijn van de situatie van de Inheemse Amerikanen. “Wat mij eigenlijk altijd verbaast, is dat indianen over het algemeen een beetje weggepoetst zijn uit de wereldgeschiedenis. Door het kolonialisme vanuit Europa zijn ze voor een groot deel uitgeroeid. Het is de grootste genocide in de geschiedenis van de mensheid die daar heeft plaatsgevonden, maar toch weten we er weinig vanaf.” Wiemers benadrukt het grote leed wat ook Nederlandse kolonisten de Inheemse Amerikanen hebben aangedaan, terwijl er ook zoveel te leren valt van die volken. “Ideeën van individuele vrijheid, basisideeën van democratie, komen niet vanuit verlichtingsfilosofen zoals altijd gedacht wordt, maar komen vanuit de indianen van Noord-Oost-Amerika. Dus democratische ideeën en het vrouwenkiesrecht zijn uitvindingen van indianen. Maar ook recentelijk zijn hele relevante ideeën van indianen rondom hoe we omgaan met de wereld, het klimaat en afnemende biodiversiteit. Daar kunnen we ook heel erg veel leren van die filosofieën.” De schrijver benadrukt dat het lastig wordt om van elkaar te leren, wanneer we groepen mensen alleen maar tot stereotypen reduceren.

Schadelijke effecten bij negatieve stereotypen

Volgens Wiemers zijn deze stereotype beelden schadelijk voor de daadwerkelijke indianen die in Noord-Amerika wonen. “Het schadelijke is dat mensen gaan denken in deze stereotypen, en niet in echte mensen, want de indianen zijn natuurlijk gewoon echte mensen met allemaal verschillende karakters”, vertelt Wiemers. “Als je te veel gaat denken in stereotypen, kan je voorbijgaan aan de mensen en worden deze groepen ontmenselijkt. Dan is het weer makkelijker om de groep weg te zetten.” Volgens Wiemers is dit ook te zien in namen van sportteams. In de afgelopen jaren hebben onder andere American footballteam Washington Redskins en honkbalteam Cleveland Indians hun naam aangepast. Hier zijn tot op de dag van vandaag veel Amerikanen het niet mee eens. “Een naam als Washington Redskins of Chicago Blackhawks mag van veel mensen wel, maar wat als er namen zouden zijn als de New York Blacks of de Chicago Jews? Dat vinden mensen heel discriminerend. Maar als het over indianen gaat mag het opeens wel.” Op deze manier wordt discriminatie en racisme tegenover Inheemse Amerikanen genormaliseerd, mogelijk nog meer dan bij andere bevolkingsgroepen, waar ze op een dagelijkse basis last van hebben.

Ook van de Logt ziet de schadelijke effecten van de incorrecte negatieve stereotypen. “Je ziet dat mensen zich naar de stereotypen gaan gedragen.” Een goed voorbeeld hiervan is te trekken met het stereotype van de dronken indiaan. “Een groot deel van de Inheemse bevolking van Noord-Amerika bestaat vandaag de dag uit ‘gewone’ middenklassers met gewoon werk, maar toch worden ze vaak gecategoriseerd als dronkenlappen.” Een ander schadelijk effect zit bijvoorbeeld in het feit dat het percentage Inheemse vrouwen wat te maken krijgen met seksueel geweld en/of femicide een stuk hoger ligt dan het Amerikaans gemiddelde. Een mogelijke verklaring hiervan kan zijn dat Inheemse vrouwen vaker geromantiseerd worden als stereotype. Zo doen er verhalen op het internet de ronde dat Inheemse vrouwen bij seksueel geweld vergelijkingen met Pocahontas te horen krijgen. Ook geven Inheemse vrouwen seksueel geweld minder aan bij de autoriteiten, omdat ze vaak als stereotypen gezien worden in plaats van echte mensen, en daardoor geen vertrouwen hebben in de autoriteiten om de problemen tegen te gaan.

Schadelijke effecten bij positieve stereotypen

Van de Logt ziet niet alleen de schadelijke effecten bij negatieve stereotypen, maar ook bij positief ogende beelden. “Stereotypen zijn altijd negatief, ook als ze positief lijken.” Hij trekt de vergelijking met het stereotype van de dappere indiaan. “Een stereotype is dat de indianen dappere strijders zijn. Hier gaan ze zelf in geloven en daardoor zitten er ook veel indianen in het Amerikaanse leger. Alleen zie je dat ze zich soms overschatten, en daarom is het aantal Inheemse soldaten dat sterft procentueel hoog.” Op deze manier lijkt het stereotype van de dappere strijders positief, terwijl de effecten negatief zijn. “Ook krijgen indianen vaak te horen dat ze helemaal geen indiaan zijn, omdat ze er niet zo uit zouden zien. Dan hebben mensen de beelden van traditionele kleding en gebruiken uit films in hun hoofd”, vervolgt Van de Logt. Zo krijgen mensen een eenzijdig beeld van de cultuur, wat vaak negatieve gevolgen heeft. Zo zijn er mensen die geloven dat alle Inheemse Amerikanen dicht bij de natuur staan, terwijl er in werkelijkheid ook indianen zijn die helemaal niks met de natuur hebben. Als een indiaan vervolgens wat vervuilends doet, wordt diegene er extra op nagekeken, omdat mensen vinden dat diegene beter moet weten, terwijl er bij een witte Amerikaan niet wordt opgekeken in eenzelfde situatie. 

Wiemers is het hier niet helemaal mee eens. “Positieve stereotypen vind ik minder schadelijk, aangezien het pas echt schadelijk is als het gaat over ontmenselijking”, vindt hij. “Een film als Pocahontas, ook al klopt het niet helemaal met de werkelijkheid, vind ik een prettige manier om de indiaanse filosofie uit te leggen.” Hij gebruikt de band van de indianen met de natuur als voorbeeld. “In de film praten ze met bomen. Dit is geen grap voor de indianen, maar veel culturen doen dat ook echt. Mensen hier wijs over maken vind ik helemaal niet negatief.”

Persoonlijke ervaringen van Inheemse Amerikanen

Dat veel Inheemse Amerikanen de effecten van incorrecte beelden voelen, staat buiten kijf. “Toen ik een kind was, geloofde niemand dat ik Inheems was”, vertelt Rachael Wichgers, volbloed Muscogee. “Ten eerste omdat iedereen dacht dat alle indianen dood waren, ten tweede omdat ik niet in een tipi woonde en ten derde omdat ik niet de kleding droeg die ze allemaal in hun hoofd hadden.” Wichgers heeft nog steeds last van het feit dat mensen haar afkomst niet erkenden als kind. “Doordat zowel kinderen als volwassenen mij vertelden dat ik loog over wie ik was, had ik moeite om erbij te horen. Ik probeerde altijd goed aan te sluiten bij de mensen met wie ik omging, maar vaak lukte dat niet. Nu ben ik in de vijftig, en probeer ik er nog steeds altijd maar bij te horen.”

Ook Kristen Waters, half Oglala Sioux en half Noordelijk Cheyenne, heeft haar leven lang last gehad van stereotypen. Zo heeft ze een wat donkerdere huidskleur dan het standaard rood waar mensen aan denken bij indianen, en dat heeft ze gemerkt. “Als kind werd ik in een klas geplaatst speciaal voor kinderen waarvan Engels de tweede taal was”, laat Waters weten. “Doordat ik een wat bruinere huid had, werd er maar vanuit gegaan dat ik geen Engels sprak. Niemand herkende mij als Inheems, omdat veel mensen niet doorhadden, en nog steeds hebben, dat we er nog in zulke grote getale zijn.” Toen mensen haar wel als Inheems gingen beschouwen, kwam dat alsnog met nadelen. “Mensen wilden aan mijn haar zitten omdat ze geloofden dat ons haar speciale krachten heeft. Als ik aangaf dat ik dat niet wilde, deden mensen het alsnog en dan werden ze boos op mij als ik hier wat van zei. Vroeger sprak ik mensen ook aan als ze verkeerde stereotypen of beledigende woorden of beelden gebruikten, maar zoveel mensen werden dan boos, dat ik er maar gestopt mee ben”, vertelt Waters.

Tegen Rachel Jeske, volbloed Potawatomi, wordt vaak gezegd dat het een eer is dat mensen zich bijvoorbeeld verkleden als indianen of symbolen van Inheemse culturen gebruiken. “Het is helemaal geen eer. Toen bijvoorbeeld sportteams begonnen met het gebruik van onze symbolen, was het nog verboden voor Inheemse Amerikanen om hun cultuur en religie in het openbaar te laten zien. Het rood verven van je gezicht of een grote verentooi dragen is in geen enkel opzicht respectvol.” Jeske heeft wel een voorbeeld hoe het wel zou kunnen. “Door bijvoorbeeld toe te geven dat bepaalde evenementen plaatsvinden op land wat oorspronkelijk van de Inheemse bevolking was, en door het grote publiek hier wat over bij te brengen, betrek je de Inheemse cultuur er op een respectvolle manier bij.” Verder stoort Jeske zich aan het feit dat indianen altijd als historisch worden neergezet. “De meeste van ons hebben gewoon een normale baan, maar die realistische representatie is er vaak niet”, sluit ze af.

Gebrek aan representatie maakt toekomstbeeld lastig

Laura De Vos, onderzoeker en docent in Noord-Amerikaanse Inheemse studies aan de Radboud Universiteit, legt de link tussen een overschot aan stereotypen en het gebrek aan realistische representatie. “Onderzoek toont aan dat de meeste Inheemse kinderen bijna geen onderwijs krijgen over hun cultuur en hierdoor bijna geen contact hebben met hun cultuur. Dit zorgt ervoor dat ze alleen toegang krijgen tot de stereotype beelden in de vorm van sportmascottes en beelden in films.” De Vos benadrukt dat dit lastig is om voor te stellen voor mensen die de hele dag anderen zien die op hun lijken, maar dat het wel een daadwerkelijk probleem is. “Kinderen krijgen de beelden mee dat Inheemsen vaak alcoholisten zijn, dat Inheemse kinderen het vaak slecht doen op school en dat ze vooral mascottes zijn. Dan wordt dat een soort self-fulfilling prophecy. Dat heeft dan een enorm effect op hoe Inheemse mensen een toekomst voor zichzelf kunnen voorstellen.”

Het feit dat Inheemse Amerikanen slechts zelden mensen op tv zien die op hen lijken, helpt ook niet mee, legt De Vos uit: “In een ziekenhuisshow is er bijvoorbeeld bijna nooit een dokter die ook toevallig Inheems is. Bijna altijd, als er al zo’n karakter op tv komt, is het de kern van het karakter dat diegene Inheems is. En dan staat het trauma ook nog vaak centraal. Zo kunnen kinderen zichzelf nooit gewoon op tv als dokter zien, wat niet stimulerend werkt. Ze zien vaak alleen traumatische of bloeddorstige voorbeelden, of ze bestaan gewoon niet.” Volgens De Vos heeft dit aanzienlijke schadelijke effecten op de totale Inheemse bevolking van Amerika, niet slechts op de kinderen. “Onderzoek toont namelijk aan dat de dagelijkse keuze van een mens om ondanks ontberingen te blijven leven wordt bepaald door het vermogen van die persoon om zich een toekomst te kunnen inbeelden. Voor mensen heeft ons leven alleen zin als we onszelf kunnen zien als onderdeel van een groter verhaal, als we ons verleden en heden kunnen zien op een manier die ons helpt te anticiperen op onze toekomst.”

“Een tweede, belangrijk aspect van deze continuïteit is dat deze ‘zelfcontinuïteit’ gekoppeld is aan ‘culturele continuïteit’”, vervolgt De Vos. Dit houdt in dat een groep mensen gedeelte gewoontes en werkwijzen hebben, die het mogelijk maken om een gedeelde geschiedenis te herkennen, en daarmee om een gezamenlijke toekomst voor te stellen. Zo kan een mens bij een groep horen door middel van het uitoefenen van een gedeelde cultuur. “Voor witte mensen kan het moeilijk zijn om ons dit voor te stellen, omdat we het zo vanzelfsprekend vinden. We zien onszelf weergegeven in culturele producten, van films tot reclamespots. Voor Inheemse mensen is dit moeilijker, want tot voor kort was er erg weinig Inheemse representatie in de mainstream media.”

Dat het voor veel Inheemse Amerikanen lastig is om een goede toekomstvisie voor zichzelf te creëren, heeft ook nog een ander gevolg. “Als je volledig afgeknipt bent van je culturele context en je wordt nooit realistisch neergezet, heeft dat ook een enorm effect op de mentale gezondheid.” De mate van zelfdoding onder inheemse jongeren is extreem hoog, totaal vier keer zo hoog als welke andere bevolkingsgroep dan ook in de Verenigde Staten. “Onderzoek wijst uit dat er een direct link is tussen de epidemie van zelfmoorden in de Inheemse gemeenschap en het gebrek aan realistische representatie en toekomstbeelden”, licht De Vos toe.

De onzekere toekomst

Volgens zowel Van de Logt, Wiemers als De Vos is het belangrijk dat in de toekomst er meer realistische beelden worden neergezet over de Inheemse bevolking van Noord-Amerika, maar ze vragen zich alle drie af of dit in de nabije toekomst haalbaar is. “Wat je wel ziet, is dat er in de afgelopen jaren steeds vaker films zijn gemaakt door Inheemse Amerikanen die hun eigen verhalen vertellen”, vertelt De Vos tot slot. Op deze manier wordt deze groep mensen een stuk realistischer neergezet. Zo waren critici en kijkers lovend over de serie Reservation Dogs (2021-2023), die het verhaal vertelt van vier Inheemse jongeren op een reservaat. De opkomst van dit soort series zorgt voor meer begrip van buitenaf. “Maar je ziet ook dat de samenleving de politiek volgt. Trump staat veel negatiever tegenover Inheemse Amerikanen dan bijvoorbeeld Joe Biden. Het zou dus kunnen dat de representatie de komende jaren weer gaat afnemen, maar dat is nog te vroeg om te zeggen. De hoop is natuurlijk dat ze niet alle geboekte winst gaan terugdraaien, maar wat er daadwerkelijk gaat gebeuren, dat weten we nog niet.” Ook binnen de Inheemse gemeenschap hangen er twijfels over hoe de toekomst eruit gaat zien. Zo sluit Waters het gesprek af met de woorden “Ik geloofde al niet dat we ooit volledige representatie zouden gaan krijgen, maar met Donald Trump nu in het Witte Huis, ziet de toekomst er alleen maar slechter uit.”