26 juli 1581: Plakkaat van Verlatinghe ondertekend
Op 26 juli 1581 werd het zogenaamde Plakkaat van Verlatinghe ondertekend door de Nederlandse provinciën, waarmee ze de Spaanse koning Fillips II afzetten als vorst. Het plakkaat kwam dus eigenlijk neer op een onafhankelijkheidsverklaring voor de Nederlanden en leidde zeven jaar later, in 1588, tot de oprichting van de Republiek. Ook zou het dienen als voorbeeld voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring.
Met de ondertekening van het plakkaat, of de akte van afzwering, kwamen de Nederlandse autoriteiten voor het eerst expliciet in opstand tegen Filips II. De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was al langere tijd aan de gang, maar had tot 1581 meer het karakter van een opstand van een aantal edelen.
De hertog van Anjou als nieuwe vorst
In de loop van de oorlog hadden echter steeds meer steden en edelen zich bij Willem van Oranje aangesloten. Filips boekte een aantal militaire successen en het leek er niet goed voor te staan voor de opstandelingen. Er werd naargeestig gezocht naar een bondgenoot in de strijd. Een logische kandidaat hiervoor leek de protestante Engelse koningin Elizabeth te zijn, maar zij was huiverig om zich in een oorlog met Spanje te storten. Uiteindelijk kwam de hulp uit een onverwachte, katholieke hoek. De hertog van Anjou, een broer van de Franse koning, zegde de opstandelingen een troepenmacht van 10.000 man toe, maar in ruil daarvoor wilde hij wel dat de Noordelijke gewesten definitief en officieel de Spaanse koning zouden afzweren als vorst van de Nederlanden.
Acte van Verlatinghe
De gewesten gingen akkoord en het plakkaat van Verlatinghe werd ondertekend. De reden voor het afzetten van Filips werd al in de eerste zin van het document duidelijk. “Iedereen weet dat een Prins van een land door God is aangesteld als hoofd over zijn onderdanen, om te beschermen tegen al het ongeluk, overlast en geweld zoals een herder zijn schapen beschermt”. Het was voor de opstandelingen duidelijk dat Filips zijn taken als ‘prins’ niet goed uitvoerde.
Republiek der Nederlanden
Ondanks dat het plakkaat Filips als vorst afwees, was het niet de bedoeling dat de Nederlanden geen heerser meer zouden hebben. Zo bood de Staten-Generaal de hertog van d’Anjou, Elizabeth van Engeland en Robert Dudley (de graaf van Leicester) de troon aan, maar de eerste stierf voor hij kon accepteren en de andere twee bedankten voor de eer. Uiteindelijk werd toen in 1588 besloten om een Republiek in te stellen.
Gevolgen
De ondertekening van het Plakkaat werd niet onbestraft gelaten. De hertog van Parma begon aan een opmars in de Zuidelijke Nederlanden en veroverde vele steden. Een grote klap voor de opstand was verder dat Willem van Oranje in 1584 vermoord werd. Vanaf 1588 keerde het tij echter, mede door de politieke bekwaamheid van Johan van Oldenbarnevelt en de militaire bekwaamheid van Oranje’s zoon Maurits van Nassau. De oorlog met Spanje zou echter nog meer dan 60 jaar duren.
Afbeelding:
De afzwering van Filips II, anno 1581. Johannes Hendrikus Egenberger, circa 1837. [Public Domain via Wikimedia Commons]
