De geschiedenis van de onderzeeër: van roeiboot naar U-boot

Tijdens de beide wereldoorlogen werd er niet alleen op land, maar ook op zee flink gevochten. Er werd hierbij veelvuldig gebruik gemaakt van onderzeeërs. Daarom is het mooi om eens uitgebreid in de geschiedenis van deze kolossale onderwaterschepen te duiken. Wist je bijvoorbeeld dat de allereerste onderzeeër al in 1620 werd gebouwd?

Het was de Nederlandse uitvinder Cornelius Drebbel die de eerst werkende onderzeeër heeft ontworpen. Er is genoeg bewijs gevonden dat deze boot echt heeft bestaan en werkte. Wellicht zijn er zelfs vóór 1620 al duikboten uitgevonden. Zo zou Alexander de Grote met een duikerklok naar de zeebodem zijn afgedaald, maar de betrouwbaarheid hiervan wordt sterk betwist. In notitieboekjes van de Leonardo da Vinci zijn schetsen van een duikboot gevonden, maar het is niet bekend of hij een werkend exemplaar heeft ontwikkeld.

Cornelius Drebbel 1572-1633

Cornelius Jacobszoon Drebbel was geboren in 1572 te Alkmaar en was de zoon van een welgestele boer. Ondanks zijn innovatieve uitvindingen heeft Drebbel alleen basisonderwijs gekregen; hij had geen universitaire achtergrond. In 1595 vestigde Drebbel zich in Alkmaar waar hij zich wijdde aan graveerwerk en het publiceren van kaarten en afbeeldingen. Hij ging al gauw over naar mechanische uitvindingen en in 1598 kreeg hij een patent voor een pomp en klok met voortdurende beweging. Hij maakte ook instrumenten en ontwierp een wateraanvoersysteem voor Alkmaar.

Van pomp naar onderzeeër

In 1604 ontving de Engelse koning Jacobus I Drebbel aan zijn hof en verhuisde de Nederlander naar Engeland. Hij ging aan de slag voor de Engelse marine om een duikboot uit te vinden, maar vooral om explosieve apparaten te maken om andere schepen mee aan te kunnen vallen. Toch werkte hij in opdracht van de Engelse Marine aan een prototype duikboot. In 1620 had hij zijn eerste prototype af. De Engelsen hebben weliswaar zijn vaartuig nooit gebruikt, wel is het vaak door hen getest. Drebbel had een houten roeiboot met een houten romp die strak omwikkeld was door waterdicht leer. Luchtbuizen met drijvers gingen naar het oppervlak om de constructie van zuurstof te voorzien. Twaalf roeiers en een aantal passagiers gingen aan boord tijdens de succesvolle testtrip op de Theems die drie uur duurde.

De Rotterdam Boat

In 1653 werd door de Waalse ingenieur De Son de 22 meter lange Rotterdam Boat ontwikkeld voor de vloot van de Nederlandse Republiek. Het doel van dit ontwerp was om vijandelijke schepen aan te kunnen vallen, zoals de Engelse marine tijdens de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog. De naam geeft al weg dat het vaartuig in de stad Rotterdam is ontwikkeld. De manier waarop de onderzeeboot vijandelijke schepen zou aanvallen is opvallend, namelijk onder water rammen om een gat in het vijandelijk schip te creëren. De Rotterdam Boat zou zich voortbewogen hebben door twee schepraderen die door mankracht en een veermechanisme werden aangedreven. Het kan echter niet worden vastgesteld of er een slag geleverd is door deze duikboot; bronnen hiervoor ontbreken namelijk.

Turtle - eenpersoons duikboot

Toch duurde het nog jaren voor de eerste duikboten daadwerkelijk gebruikt werden voor oorlogvoering. In 1775 bouwde de Amerikaan David Bushnell een klein eenpersoons duikbootje, dat vanwege zijn opvallende vorm Turtle (schildpad) genoemd werd. Het was een houten bol, bedekt met teer. Met een handpomp kon er water onderin het vaartuig gepompt worden, zodat deze zonk. Met de hand konden schroeven aangedreven worden die het schip voortstuwden. Het duikbootje was gemaakt om onder water explosieven te bevestigen aan schepen die in de haven voor anker lagen. Op 7 september 1776 werd er met de Turtle geprobeerd bommen vast te maken aan het Britse oorlogsschip HMS Eagle, maar deze poging mislukte.

Impact op oorlogvoering

De eerste keer dat militaire onderzeeërs een grote impact hadden op een oorlog was tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Duitsers gebruikten hun U-boten tegen handelsschepen van de geallieerden in deze periode. De onderzeeërs’ mogelijkheid om als een praktische oorlogsmachine te functioneren berustte op nieuwe tactieken en het aantal. Daarnaast kon de duikboot succesvol deelnemen aan de oorlogvoering door allerlei duikboottechnologieën zoals de combinatie van diesel en elektriciteit voor aandrijfsystemen, die in de jaren vóór de oorlog ontwikkeld waren. De onderzeeërs gingen niet vaak onderwater. Ze functioneerden primair aan het oppervlak door standaardmotoren te gebruiken en gingen af en toe onder water om aan te vallen door het gebruik van een batterijvermogen.