De Ghetto van Venetië

De Holocaust heeft ervoor gezorgd dat het begrip ‘getto’ vooral wordt geassocieerd met de nazigetto’s die door de Duitsers waren opgericht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vandaag de dag wordt de term gebruikt om achterstandswijken aan te duiden. Waar komt het begrip getto eigenlijk vandaan? Voor een antwoord op deze vraag moeten we terug naar het 16e eeuwse Venetië.

Tolerantie tegenover Joden

In de 13e eeuw begonnen de Joden zich te vestigen in Venetië. De Kerk was het hier niet mee eens maar voor de economie van de stad was de komst van de Joden zeer gunstig. Daarom waren de Venetianen over het algemeen een stuk toleranter tegenover Joden dan in omringende landen. Joden werden elders in Europa vervolgd maar konden in de Venetiaanse Republiek een bestaan opbouwen als geldschieter, kleermaker, koopman of zelfs dokter.

Ghetto Nuovo

Op 29 maart 1516 werd in de wet vastgelegd dat alle Joden zich in de wijk Ghetto Nuovo moesten vestigen. Het Venetiaanse stadsbestuur wilde meer toezicht op alle buitenlandse Joden die de stad instroomden. Bovendien drong de Kerk aan tot een strikte scheiding van de Joodse en de Christelijke bevolking. De bevolkingsdichtheid in de Joodse wijk werd in de loop der eeuwen echter een probleem. Het begon in 1516 met zo’n 700 Joden maar op het hoogtepunt, rond het einde van de 17e eeuw, woonden er maar liefst 5000 mensen op een gebied van 2 hectare. Daarom was Ghetto het enige stadsdeel van Venetië waar huizen van zes of meer verdiepingen hoog zijn gebouwd.

The Merchant of Venice

Het feit dat Venetië de Joden bleef accepteren, ook al werden ze in een getto geplaatst, maakte dat het de Venetiaanse Republiek nog steeds veel minder antisemitisch as dan andere landen. Ruim twee eeuwen lang, tussen 1516 en 1797, was de Ghetto een unieke veilige woonplaats waar Joden van overal ter wereld naar toe vluchtten. De bekendste, maar fictionele, Jood uit deze wijk was de koopman Shylock uit William Shakespeare’s komedie The Merchant of Venice (ca. 1579). Het fictionele verhaal baseerde Shakespeare op het sociale leven in de Joodse getto in Venetië.

Napoleon en het einde van de Ghetto

Napoleon veroverde Venetië in 1797. Dit betekende een einde van de Venetiaanse Republiek én een einde van de Joodse wijk. Napoleon liet alle hekken slopen en maakt een einde aan de separatie. Volgens de Franse principes waren immers alle mensen gelijk en vrij; de Joden werden vrij verklaard en mochten wonen waar ze wilden. De rijkere Joden verhuisden naar andere wijken maar de meeste Joden bleven in de voormalige getto wonen.

Het gebruik van de term 'getto'

Onder het nazibewind tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939 – 1945) werden er in verschillende Europese steden Joodse getto’s heringevoerd. In totaal stichtten de Duitsers zo’n 1000 getto’s in hun bezette gebieden, waarvan de grootste de Getto van Warschau was. Tegenwoordig wordt de term getto gebruikt als benaming van achterstandswijken. De term heeft het betrekking op minderheidsgroepen in het algemeen en heeft niet meer een direct verband met de Joodse bevolking.