De piramides werden niet gebouwd door slaven

De Oude Egyptenaren staan bekend om hun indrukwekkende piramides. Ze lieten wel zo’n tachtig van dit soort grootse bouwwerken na, waarvan de Grote Piramide van Gizeh één van de bekendste is. De metershoge mysterieuze constructies hebben door de eeuwen heen geleid tot veel verschillende theorieën over de aard van de bouw van de piramides, de ene geloofwaardiger dan de andere. Maar door wie werden ze nu echt gebouwd?

De mythe van de onderdrukte slaaf

Eeuwenlang was de gangbare theorie dat slaven de belangrijkste arbeidskracht waren in de bouw van de piramides. Ze zouden door wrede farao’s gedwongen worden te werken tot de dood voor de bouw van de majestueuze bouwwerken. Deze theorie kwam in veel historische vertellingen en moderne mediaproducties terug. De theorie is echter niet historisch gegrond. Slavernij bestond in veel verschillende vormen in het Oude Egypte maar in tegenstelling tot wat veel mensen verwachten, was slavernij niet de basis voor de economie, zoals in het Romeinse Rijk. Er was niet één besloten groep die kon worden omschreven als ‘de slaven’: het waren juist heel uiteenlopende individuen. Hun leefomstandigheden waren bovendien niet zo erbarmelijk als je zou verwachten bij het woord ‘slaaf’. Ze werden niet significant anders behandeld dan vrije individuen en hadden zelfs recht op eigen bezit.

Piramides en slaven

Hoe is de mythe over slaven en de bouw van piramides dan ontstaan? Waarschijnlijk is een groot deel te danken geweest aan de werken van Herodotus. Herodotus was een Griekse auteur en historicus, die als pionier van de geschiedkunde vaak ‘de vader van de geschiedenis’ genoemd wordt. Het is aannemelijk dat zijn theorieën over de Egyptenaren door zijn grootse status als historicus voor lange tijd voor waar aangenomen werden. Hij lijkt de eerste te zijn die een grote rol toekende aan slaven in de bouw van de piramides. Daarbij speelt het Bijbelverhaal over Mozes een rol in de ontwikkeling van de mythe. In het boek Exodus staat beschreven dat joden in Egypte tot slaaf gemaakt werden. Maar de zogenaamde rol van de joden in de bouw van de piramides is een verzinsel: de Bijbel doet hier geen uitspraak over. Historisch onderzoek wees daarbij uit dat er ten tijde van de bouw van de piramides nog helemaal geen joden in Egypte waren.

Van verzinsel tot algemeen erkend denkbeeld

Toch heeft dit narratief zich vastgeroest in moderne denkbeelden over piramides en het Oude Egypte. Volgens Egyptoloog Dieter Wildung klinkt dit voor veel westerlingen dan ook als een aannemelijk verhaal. Mensen zouden het bovendien ongeloofwaardig vinden dat de piramides uit loyaliteit aan de Farao gebouwd werden en niet uit dwang. De theorie werd in de 20e eeuw verder gepopulariseerd door de film The Ten Commandments, waarin slaven voor de wrede farao’s werkten. Ook in de 21e eeuw wordt dit bijna stereotiepe beeld nog verwerkt in films, zoals in Exodus: Gods and Kings uit 2014. Niet iedereen accepteert deze interpretatie: in verband met historische fouten werd de film zelfs verbannen in Egypte.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Door wie werden de piramides dan gebouwd?

Een andere theorie die door sommige historici ondersteund werd was de theorie dat niet slaven, maar boeren ingezet werden voor de constructie van de piramides. Buiten het oogstseizoen om zouden de boeren opgeroepen worden om bij te dragen aan de bouwwerken. Maar ook deze theorie werd door veel historici in twijfel getrokken. Archeologisch onderzoek uit 2010 heeft uitgewezen dat niet slaven, maar betaalde arbeiders verantwoordelijk waren voor de bouw van de piramides. Aan de hand van de vondst van menselijke resten in graftombes dicht bij de Grote Piramide van Gizeh kon worden geconcludeerd dat de arbeiders zeer vakkundig waren en goed behandeld werden in ruil voor hun arbeidsinspanningen. De graftombes toonden zelfs aan dat de arbeiders zo gerespecteerd werden dat degenen die omkwamen tijdens de bouw de eer kregen om dicht bij de piramides – en dus bij de Farao’s – begraven te worden. Binnen de graven herkenden de archeologen wel een bepaalde hiërarchie: opzichters en architecten werden in de hogere verdiepingen begraven, terwijl de ‘gewone’ arbeiders in de onderste verdiepingen, dieper onder de grond begraven werden. De hogere verdiepingen waren fraaier gedecoreerd, terwijl de onderste heel simpel waren. Desalniettemin ging het om een eervolle rustplaats dicht bij de rustplaats van de farao. Archeoloog Zahi Hawass stelde dat deze eer onmogelijk weggelegd kon zijn voor slaven.

Naast de skeletten werden ook botten van dieren gevonden: bewijs dat de arbeiders goed te eten kregen. Aan de hand van het grote aantal gevonden botten concludeerden historici dat zeker duizenden mensen dagelijks gevoed konden worden met het vlees van het vee. Daarbij kregen de arbeiders ook goede en waardige medische aandacht. Onderzoek naar de verwondingen die te zien waren in de botresten toonde dat de arbeiders dezelfde medische behandeling kregen als edelen: een aangelegenheid die voor slaven zeker niet weggelegd was.

Zwaar werk

Er stond wel iets tegenover de goede behandeling en de feestmalen waar de arbeiders mee beloond werden. Het mocht dan geen dwangarbeid zijn, hard werken moesten ze wel degelijk. Uit onderzoek naar de menselijke resten bleek dat de spieren van de arbeiders sterk aangetast waren door het zware werk. De rugwervels van veel skeletten waren dermate aangetast dat archeologen er zeker van zijn dat het bouwen van de piramides een overmatig belastende taak was. Toch was de bouw van piramides een eervolle klus en leek ten minste een deel van de arbeiders het niet tegen hun wil in gedaan te hebben: op één van de muren in de Grote Piramide van Gizeh staat op de muur gekalkt: ‘de vrienden van de Cheops ploeg’ – een eerbetoon aan Cheops, de farao voor wie de Grote Piramide gebouwd werd.