Eigen herstel eerst: de Economische Wereldconferentie van 1933

President Trump zet met tariefsverhogingen en kritiek op de WTO de huidige internationale economische samenwerking flink onder druk. In de jaren dertig frustreerde de vaak geroemde Roosevelt ook internationale economische afspraken. Tijdens de crisis in die tijd probeerden meer dan zestig landen in Londen de internationale handel een nieuwe impuls te geven. De bijeenkomst draaide echter uit op een mislukking. De economische hoofdrolspelers van die tijd wilden eerst het herstel van hun eigen economie. Daardoor bleken internationale afspraken onmogelijk. Roosevelt speelde daarin een beslissende rol.

Eind jaren twintig raakte de wereld in een diepe economische depressie. Naast veel misère in het dagelijks leven, verstoorde de economische crisis ook de internationale economische samenwerking. In een poging de crisis op te lossen, grepen landen naar maatregelen ten faveure van vooral de eigen economie: hogere tarieven, een maximum voor de invoer van producten of een waardedaling van de nationale munt, waardoor producten concurrerender werden.

Economische Wereldconferentie

De economische hoofdrolspelers van die tijd, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de VS, wilden deze ontwikkeling stoppen door afspraken te maken tijdens een Economische Wereldconferentie in 1933 in Londen. Ieder land had echter zijn eigen belangen die ze meenamen naar de conferentie. In aanloop naar Londen werd duidelijk dat deze het lastig zouden maken om tot een succesvolle conferentie te komen.

Nasleep Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog hadden de strijdende partijen veel geld geleend voor de aankoop van wapens. Dat geld kwam van burgers, banken en andere landen, met name de VS. Daarnaast verplichtte het Verdrag van Versailles Duitsland tot omvangrijke herstelbetalingen. Al deze schulden waren begin jaren dertig nog niet ingelost. Tijdens de crisis drukten deze verplichtingen zwaar op de overheidsfinanciën van de Europese landen. Dat verkleinde de mogelijkheden tot economisch herstel. Zij wilden dan ook niets liever dan een oplossing hiervoor.

Samenwerking met de handrem erop

In 1932 kwamen het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland overeen dat de Duitse herstelbetalingen zouden mogen stoppen als er een overeenkomst met de VS kwam over afbetaling van de Britse en Franse oorlogsschulden. Dat bleek voor de VS echter een brug te ver. President Roosevelt, in de jaren twintig nog een fel pleitbezorger van internationale samenwerking, koos na zijn aantreden in 1932 voor economische samenwerking met de handrem erop. Roosevelt wilde eerst herstel in eigen land via zijn New Deal, het programma om de VS uit de economische depressie te halen met daarin een grote rol voor de overheid. Pas dan was er in zijn ogen ruimte voor internationale afspraken, zoals een regeling over oorlogsschulden. De Amerikanen wilden dan ook absoluut niet, in tegenstelling het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, dat oorlogsschulden onderdeel waren van het overleg in Londen.

Belang van de Gouden Standaard

Het Verenigd Koninkrijk en de VS lieten ook op financieel gebied zien dat ze vooral uit waren op bevordering van hun eigen belangen. In 1931 stapte het Verenigd Koninkrijk uit de Gouden Standaard om de waarde van de Britse munt te laten dalen. In deze standaard vertegenwoordigde geld een bepaald gewicht in goud. Het had sinds het eind van de negentiende eeuw gezorgd voor stabiele wisselkoersen en overzichtelijke internationale economische verhoudingen. Het gaf regeringen echter ook weinig ruimte om - behalve dan door strikte bezuinigingen- economische problemen aan te pakken. Door de Gouden Standaard te verlaten kregen de Britse producten een concurrentievoordeel. De VS stapte niet lang daarna ook uit de Gouden Standaard en wilde daarnaast vooral de handelsbelemmeringen aanpakken. De Fransen bleven binnen de Gouden Standaard en wilden stabilisatie van de wisselkoers na de daling van het pond en de dollar.

Monetaire wapenstilstand

De druk werd groter toen Frankrijk aangaf geen heil te zien in de conferentie als er vooraf geen duidelijk was over de stabilisatie van wisselkoersen. De drie hoofdrolspelers kwamen daarom overeen om voorafgaand aan de conferentie hierover tijdelijke afspraken te maken. Deze monetaire wapenstilstand moest de gesprekken in Londen makkelijker te laten verlopen. Maar de waarde van de nationale munten was niet het enige obstakel voor een succesvolle conferentie.

Aflossing oorlogsschulden

Drie dagen na het begin van de conferentie moest het Verenigd Koninkrijk de volgende termijn betalen van haar oorlogsschulden. De Britse premier McDonald verhoogde de druk op Roosevelt om voor deze kwestie een oplossing te zoeken. De president zwichtte. Met de Amerikaanse eis om oorlogsschulden niet op de agenda van de conferentie te laten belanden in het achterhoofd ging hij akkoord met een kleine, symbolische betaling.

Stokpaardjes

De conferentie startte op 12 juni in het Geological Museum in Londen. Tijdens de openingsspeeches bereden de VS, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk ieder hun eigen stokpaardjes. De Fransen benadrukten het belang van stabiliteit bij de wisselkoersen en de Amerikanen de aanpak van handelsbelemmeringen. De Britten gingen echter vol in de aanval. De openingsspeech van McDonald als gastheer van de conferentie was politiek dynamiet. Hij verklaarde dat oorlogsschulden geregeld moesten worden voordat andere belemmeringen voor economisch herstel konden worden aangepakt. Dat was tegen het zere been van de VS. Zij waren de Britten tegemoet gekomen en kregen nu stank voor dank.

Mislukking wapenstilstand

Het overleg over de wisselkoersen voorafgaand aan de conferentie waren succesvol verlopen, maar had ook een onvoorzien bijeffect: de koers van de dollar daalde. Dat droeg bij aan een stijging van de prijzen in de VS. Dat was in het belang van Amerikaanse bedrijven en daarmee in belang van het economisch herstel in de VS. Roosevelt ging tijdens de conferentie daarom niet akkoord en wilde de nieuwe koersverhouding terugzien in de voorstellen. Daarnaast vond hij dat er overdreven veel aandacht was voor de discussie over wisselkoersstabiliteit. Hij wilde werken aan economische maatregelen, zoals verlaging van handelstarieven. 

Onschuldige verklaring

De conferentie was op dat moment echter al volledig gekaapt door discussies over wisselkoersstabiliteit. Landen binnen de Gouden Standaard, naast Frankrijk onder andere Nederland en België, zagen ondertussen de druk op hun munt toenemen door de daling van de dollar. Nadat het overleg over wisselkoersstabiliteit was mislukt, vroegen zij de VS op 28 juni een verklaring te ondersteunen. Deze onderstreepte dat landen in de Gouden Standaard daarvan onderdeel wilde blijven. Het benadrukte ook de rol van de standaard als het internationale monetaire systeem. Tot slot stelde de verklaring dat de landen buiten de standaard de intentie hadden om ernaar terug te keren als de omstandigheden daarvoor geschikt waren. De tekst bevatte geen verplichtingen, waardoor het werd gezien als een onschuldige verklaring die er vooral voor moest zorgen dat de conferentie werd voortgezet.

Explosieve boodschap

Roosevelt zag dat echter helemaal anders. Hij verklaarde publiekelijk dat de verklaring de vrijheid van de VS voor maatregelen voor economisch herstel in eigen land teveel beperkte. Hij voegde er in ondiplomatiek taalgebruik aan toe dat de Gouden Standaard een “oud fetisjisme van zogeheten internationale bankiers” was. Deze explosieve boodschap bracht grote verontwaardiging te weeg bij de overige deelnemers aan de conferentie. Landen in de Gouden Standaard verklaarden dat voortzetting een verkwisting van tijd was. Desondanks ging de conferentie nog drie weken door, maar door de boodschap van Roosevelt kwamen de aanwezigen niet tot noemenswaardige resultaten. De conferentie ging eind juli als een nachtkaars uit.

Lessen uit Londen

Tijdens de economische Wereldconferentie in Londen was er geen gebrek aan mogelijkheden om de crisis te verlichten, maar wel aan politieke wil om elkaar tegemoet te komen. Het eigen herstel ging voor. Dat zorgde ook na de conferentie in Londen nog jarenlang voor lastige internationale economische samenwerking. Pas na de Tweede Wereldoorlog besloot men het roer om te gooien. De Wereldbank, het IMF en het General Agreement on Tarriffs and Trade (GATT) vormden vanaf toen het nieuwe internationale financieel-economische systeem. Dat wordt nu uitgedaagd door de focus van president Trump op ‘America First’.   

Bronnen:

• Clavin, P., The failure of Economic Diplomacy. Britain, Germany, France and the United States, 1931-36, Londen 1996
• Dallek, R., Franklin D. Roosevelt and American Foreign Policy, 1932-1945, New York 1979

Afbeeldingen:

• President Roosevelt en Ramsay MacDonald, Samengevoegd, Library of Congress [Public Domain] via Wikimedia Commons en Library of Congress [Public Domain] via Wikimedia Commons. 
• Oproep voor het kopen van War Bonds. By National War Savings Committee [Public domain], via Wikimedia Commons
• In de rij voor een gaarkeuken tijdens de Grote Depressie. Afbeelding National Archives at College Park [Public domain], via Wikimedia Commons