Het Goedevrijdagakkoord van 1998; het einde van The Troubles

Op 10 april 1998 ondertekenden de regeringen van het Verenigd Koninkrijk en verschillende Ierse partijen het Goedevrijdagakkoord, ook wel het akkoord van Belfast genoemd. Met het akkoord kwam een einde aan ‘The Troubles’, een eufemistische naam voor een periode van bloedige strijd in met name Noord-Ierland die van 1968 tot 1998 duurde. Het Goedevrijdagakkoord was een belangrijke stap richting vrede. Maar hoe ontstond het akkoord, en wat waren de belangrijkste bepalingen en gevolgen?

The Troubles

Aanleiding voor het Goedevrijdagakkoord waren The Troubles, een periode van gewelddadig conflict waarbij ruim 3.500 slachtoffers vielen. Na de onafhankelijkheid van Ierland in 1921 en de Ierse Burgeroorlog van 1922 tot 1923 werd het eiland in twee landen opgedeeld. Het onafhankelijke katholieke Ierland in het zuiden en het overwegend protestantse, aan Groot-Brittannië loyale, Noord-Ierland in het noorden. De opdeling van het eiland zorgde voor veel onenigheid, en vormde de basis voor het Noord-Ierse conflict.

Rond 1968 escaleerde het geweld nadat de Northern Ireland Civil Rights Association begonnen was met een protestmars om discriminatie tegen de katholieke minderheid in Noord-Ierland, die zo’n 40% van de bevolking opmaakte, tegen te gaan. De mars werd verboden door de politie, maar ging uiteindelijk toch door. De demonstratie eindigde door hardhandig politieoptreden, waarbij 100 demonstranten gewond raakten. Politiegeweld en demonstraties escaleerden en aan beide kanten gingen milities elkaar met geweld te lijf. De katholieken waren gegroepeerd in de Irish Republican Army (IRA). Zij vonden dat Noord-Ierland bij Ierland hoorde en dat de Britse bezetter met geweld verdreven diende te worden.

Aan de protestantse kant was de Ulster Defense Assocation (UDA) een van de belangrijkste paramilitaire groeperingen. De UDA was loyaal aan Groot-Brittannië en zei te vechten voor de protestantse Noord-Ierse bevolking. Een groot aantal aanslagen zou volgen in met name Noord-Ierland, maar het geweld verspreidde zich soms ook naar Ierland, Engeland en continentaal Europa.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Tegelijkertijd zette het Britse leger Operation Banner op. Britse troepen zouden, op aanvraag van de overheid van Noord-Ierland, de rellen van 1969 onderdrukken en de Noord-Ierse politie ondersteunen. De operatie zou uiteindelijk tot 2007 duren, waarmee het de langste continue inzet van Britse troepen ooit werd. Ruim 300.000 Britse soldaten zouden in Noord-Ierland dienen in een poging de Britse autoriteit te herstellen.

Dat de Britten hun authoriteit niet overal in Noord-Ierland meer konden uitoefenen bleek In 1971. Toen er barricades in Derry, de één na grootste stad van Noord-Ierland, werden opgeworden. Zestien van de negentwintig barricades waren zelfs voor de bewapenden voertuigen van het Britse leger onmogelijk te passeren. Sommige delen van Belfast en Derry werden “no-go areas” voor het Britse leger. Deze wijken werden gecontroleerd door de IRA. Noord-Ierse steden werden verdeeld en het toneel van straatgevechten en aanslagen . In 1972 maakten het Britse leger, samen met het Ulster Defence Regiment en bewapend met tanks, een einde aan de no-go areas. De straten van Noord-Ierse steden waren oorlogszones geworden. Maar ook nadat het Britse leger controle over de no-go areas had vekregen, bleef het geweld doorgaan en waren Britse soldaten op hun hoede in republikeinse wijken.

Onderhandelingen

Vanaf het einde van de jaren tachtig begonnen de eerste vredesonderhandelingen. Na verloop van tijd namen ook vertegenwoordigers van Sinn Féin, de tak van de IRA die via de politiek Ierse eenheid wilde bereiken, aan de onderhandelingen mee. Door de eindeloosheid van het bloedige conflict, nam de steun voor de IRA af. Tegelijkertijd verkreeg Sinn Féin een steeds belangrijkere rol in de strijd voor Ierse eenheid omdat ze tijdens verkiezingen in Noord-Ierland op veel stemmen van de katholieke minderheid kon rekenen.

In augustus 1994 kondigde de IRA voor het eerst een wapenstilstand aan. Een jaar later hield de Amerikaanse president Bill Clinton een toespraak in Belfast. Hij riep op tot een strikt naleven van een staakt-het-vuren en noemde terroristen “yesterday’s men”. Gesprekken tussen de Ierse nationalisten, de Noord-Ierse unionisten, en de Britse en Ierse regeringen gingen inmiddels met een Amerikaanse bemiddelaar verder.

In februari 1996 kwamen twee mensen om het leven toen de IRA het staakt-het-vuren brak met een bomaanslag in Londen. Pas in juli van 1997 kondigde de IRA opnieuw een wapenstilstand aan. Vanaf dat moment begonnen de onderhandelingen over een document wat uiteindelijk het Goedevrijdagakkoord zou worden. Het zou nog tot 10 april 1998 duren, voor het tot een overeenkomst zou komen.

Het Goedevrijdagakkoord

Het akkoord werd uiteindelijk getekend op Goede Vrijdag in 1998. Door middel van twee Referenda, één in Ierland en één in Noord-Ierland, werd de overeenkomst bekrachtigd.

Een aantal belangrijke bepalingen in het Goedevrijdagakkoord zijn:

• Noord-Ierland blijft onderdeel van het Verenigd Koninkrijk tenzij een meerderheid van de bevolking anders stemt tijdens een referendum. Het lot van Noord-Ierland ligt dus in de handen van haar eigen bevolking
• Oprichting van een eigen parlement voor Noord-Ierland, de Assemblee voor Noord-Ierland, waar de regeringen van Londen en Dublin een adviserende rol hebben.
• De oprichting van een gezamenlijke ministerraad voor Noord-Ierland en de Republiek Ierland voor grensoverschrijdende samenwerken
• Het streven om alle wapens van paramilitaire organisaties binnen twee jaar te vernietigen
• De reducering van het aantal Britse troepen in Noord-Ierland

Een aantal bepalingen in het akkoord werden expres vaag verwoord. Zo werd gehoopt de kans op goedkeuring te vergroten. Een van de punten omvatte het ‘streven’ om alle wapens van paramilitaire organisaties binnen twee jaar te vernietigen. De doelstelling voor het vernietigen was dus mei 2000. Uiteindelijk werd pas op 26 september 2005 aangekondigd dat de IRA haar volledige arsenaal buiten werking had gebracht.

Nasleep van het Goedevrijdagakkoord en de Brexit

Het tekenen van het Goedevrijdagakkoord betekende het einde van The Troubles, maar nog niet het einde van het geweld. Vier maanden na het akkoord pleegde een afsplitsing van de IRA, de Real IRA, een grote bomaanslag in een winkelstraat in de Noord-Ierse stad Omagh. Ondanks dat het geweld hierna steeds meer naar de achtergrond leek te verdwijnen, laaide het soms toch weer op. Ook de Brexit zorgde voor hernieuwde onrust in Noord-Ierland

Tijdens het Brexitreferendum stemde een meerderheid van 56% van de Noord-Ieren tegen het verlaten van de Europese-Unie. Met namen katholieke Noord-Ieren stemden in grote getalen tegen (88%). Omdat een kleine meerderheid van de bevolking van het Verenigd Koninkrijk toch voor het verlaten van de Europese Unie koos, moest ook Noord-Ierland de EU verlaten.

De Brexit stuitte bij veel Ieren op protest omdat er een ‘harde’ grens tussen Ierland en Noord-Ierland zou kunnen komen. Ieren en Noord-Ieren konden al sinds het ontstaan van de grens in de jaren 20 van de vorige eeuw zonder paspoort de grens oversteken, alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog en The Troubles was dit soms tijdelijk niet het geval. Vanaf 1993 was er, omdat beide landen onderdeel van de Europese interne markt waren, ook vrij verkeer van goederen mogelijk.  Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU zou betekenen dat dit vrije verkeer van personen en goederen over de grens van Ierland en Noord-Ierland verleden tijd zou zijn.

Tijdens de Brexitonderhandelingen werd in 2020 besloten dat er geen harde landsgrens tussen EU-lid Ierland en Noord-Ierland zou komen. In plaats daarvan zou er een douanegrens over zee komen, tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. Volgens protestantse, pro-Britse Noord-Ieren komt de relatie tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië in gevaar met deze douanegrens over zee. Steker nog; unionisten zijn bang dat de grens, die nu dus tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië ligt, Ierse hereniging in de hand zou kunnen spelen.

De onrust werd verder aangewakkerd toen de politie begin april 2021 duidelijk maakte dat het geen prominente leiders van Sinn Féin ging vervolgen.  In juni 2020 waren 2.000 mensen op de begrafenis van IRA-kopstuk Bobby Storey, waarbij veel coronamaatregelen genegeerd werden, afgekomen. In een week tijd raakten ruim 70 agenten gewond tijdens de rellen, het betekende de grootste onrust in Noord-Ierland sinds jaren. Het Goedevrijdagakkoord in 1998 had een periode van relatieve vrede ingeluid, maar bij veel Ieren en Noord-Ieren betekenden dit nog niet direct verzoening.

Bronnen:

• NOS: Rellen in Noord-Ierland: 'Nog altijd een gespleten samenleving'
• NOS: Noord-Ierse regering bijeen na rellen, Britse minister roept op tot kalmte
• NOS: Opnieuw onrust in Noord-Ierland, ondanks overlijden prins Philip
• GOV.UK: The Belfast Agreement (10 april 1999)
• VRT Nieuws: 20 jaar Goedevrijdagakkoord in Noord-Ierland: brengt de brexit de vrede opnieuw in gevaar?
• History: Irish Republican Army: Timeline
• Historiek: Goedevrijdagakkoord - Het akkoord van Belfast (1998)
• Maurits Hoenders, Groniek Historisch Tijdschrift Nr 171 (2006): Het Goede Vrijdag akkoord. Een stap op weg naar vrede in Noord-Ierland?
• The Irish Times: How the Troubles began: a timeline
• Brittanica: The Troubles: Northern Ireland history

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: "The Long Walk", een Britse soldaat stapt op een verdacht apparaat af. Belfast, Noord-Ierland. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Map of Republic of Ireland and Nothern Ireland. Memty, [Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported] Unchanged via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: The Shankill road, Belfast during the troubles, From a family album. Circa 1970. Fribbler, [Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported] Unchanged via Wikimedia Commons