Nederlandse zeehelden in buitenlandse dienst

Enkele ‘Nederlandse’ vlootaanvoerders bleven in Nederland relatief onbekend maar kregen in het buitenland een enorme status. Arend Dickmann, Koert Adelaer en Lodewijk van Heiden dienden respectievelijk Polen, Noorwegen en Rusland en werden gebombardeerd tot zeeheld, ondanks de soms geringe prestaties. 

Arend Dickmann (1572 – 1627)

Arend Dickmann of Arend Dijckman werd geboren in Delft in 1572. Hij woonde vanaf 1608 in Gdansk, waar hij actief was in de handel in graan en hout in het Oostzeegebied. In dienst van de Poolse koning vocht hij tegen Zweden in de slag bij Oliwa (1627), waarin hij de blokkade van Gdansk wist te doorbreken. Tijdens de slag beroofde een kanonskogel hem van zijn benen en al snel daarna ook van zijn leven. Hij werd met alle eer begraven in de stad. Onder invloed van hofpropaganda en nationalisme kreeg hij in de eeuwen daarna de status van zeeheld.  Het feit dat Polen nooit een zeemacht geweest is, en de concurrentie door andere Poolse aanvoerders dus beperkt was, speelt hierbij een rol.

Koert Adelaer (1622 – 1675)

Kurt Sivertsen werd geboren in Brevik en is wat dat betreft een ‘authentieke’ Noorse zeeheld. Hij was echter al minstens vanaf zijn 15e in Nederlandse dienst. Hij werd in 1642 ingehuurd door Venetië, waar hij als vlaggenkapitein de Turken versloeg in de Dardanellen en Tenedos innam. Venetië benoemde hem tot ridder in de Orde van San Marco. Vanaf 1663 werkte hij voor de Deense marine, nadat hij een aanbod had afgeslagen vice-admiraal te worden in de Republiek. De naam Adelaer die hij in deze tijd verwierf was waarschijnlijk een woordspeling op de rang van adelborst, en een verwijzing naar zijn dapperheid. 

De Deense koning verhief Adelaer in de adelstand en benoemde hem tot admiraal-generaal. Hij was verantwoordelijk voor het moderniseren en uitbreiden van de vloot en kwam één keer daadwerkelijk in actie, tegen Zweden. In 1675 overleed hij tijdens een epidemie. Mede dankzij de Deense schrijver Ingemann verkreeg hij grote bekendheid in Denemarken en Noorwegen (toen nog onderdeel van hetzelfde rijk). Adelaer was een vriend van Michiel de Ruyter, die eveneens tot de Deense adelstand was verheven. 

Lodewijk van Heiden (1773 – 1850) 

Lodewijk van Heiden stamde uit een prominente adellijke familie waarvan de zetel in Zuidlaren, Drenthe, stond. Al op negenjarige leeftijd trad hij toe tot de marine en op zijn zestiende werd hij luitenant ter zee, wellicht geholpen door zijn adellijke afkomst. Als trouw aanhanger van de Nederlandse koninklijke familie hielp hij stadhouder Willem V ontsnappen naar Engeland en bracht hij daarom enige tijd in de cel door. Zijn grote roem behaalde hij in dienst van de Russische tsaar. Als opperbevelhebber van de Russische vloot vocht hij samen met de Fransen en Engelsen tegen een Egyptisch-Turkse vloot. Deze overwinning bij Navarino (1827) droeg sterk bij aan de bevrijding van Griekenland. Zowel in Rusland als in Griekenland genoot (en geniet) van Heiden daarom grote bekendheid. Hij kreeg talloze onderscheidingen en een flink aantal pleinen en straten naar hem vernoemd. (In Nederland wordt hij vooral in verband gebracht met Berend Botje en Zuidlaren, hoewel niet zeker is dat naar hem verwezen wordt in het bekende liedje.)

Bronnen:

• Aas, L. (1944) Cort Adeler. Den norske sjøhelt (Oslo)
• Lerski, H. (1996) Historical Dictionary of Poland, 966-1945 (ABC-CLIO)
• Room, A. (2012) Dictionary of Pseudonyms: 13,000 Assumed Names and Their Origins, 5th ed (McFarland)
• Zuidema, E., (1921) ‘Heiden, Lodewijk Sigismund Vincent Gustaaf graaf van’,  Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

Afbeeldingen:

• Arend Dickmann herdenkingsplak. By Andrzej Otrębski (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
• Koert Adelaar doodt de Turkse admiraal. Door Niels Trusley (1762-1827) Public Domain. Statens Museum for Kunst
• Lodewijk van Heiden op Griekse postzegel, 1927. By Digr at ru.wikipedia [Public domain], from Wikimedia Commons