Wat deden de Vikingen in Amerika?
Waarschijnlijk weet je al dat Christoffel Columbus niet de eerste ontdekkingsreiziger was die het Amerikaanse continent in 1492 ‘ontdekte’. Rond 980 maakte de eerste Vikingen namelijk al de oversteek naar Groenland, waarmee zij in feite de eerste ‘Europese ontdekkers’ van Amerika waren. Waarom gingen ze naar Groenland? Hoe zag hun leven er daar uit en waarom verdween hun samenleving na 1500 weer compleet?
De ontdekking van Groenland werd mogelijk gemaakt door een eerdere ontdekking in de negende eeuw: Ijsland. Volgens de Landnámabók (boek van de landname) was het ene Naddodd die in 825 uit Noorwegen richting de Faroër eilanden vertrok en vervolgens uit koers raakte. Uiteindelijk raakte hij verzeild op Ijsland, dat al snel na zijn ontdekking gekoloniseerd werd door Vikingen en de slaven die zij meenamen. Overigens waren Vikingen niet de eersten die Ijsland ontdekten. Er bestaan aanwijzingen dat Iers-Gaelische monniken eerder op het eiland woonden, maar dat die vertrokken kort na of voor de komst van de Vikingen.
De ontdekking van Groenland
Volgens Grœnlendinga saga (De saga van Groenland) werd Thorvald Asvaldsson ca. 960 verbannen uit Noorwegen wegens een aantal moorden. Daarom vestigde Thorvald zich samen met zijn familie in het noordwesten van Ijsland. Thorvalds zoon, Erik Thorvaldsson, ook wel Erik de Rode genoemd vanwege zijn rode haar, volgde in de voetstappen van zijn vader door in 982 zijn buurman te doden na een uit de hand gelopen burenruzie. Hierom werd ook Erik op zijn beurt weer verbannen, ditmaal uit Ijsland. Hij besloot op zoek te gaan naar nieuw land ten westen van Ijsland. Kort hierna ontdekte hij de kust van een onontdekt land.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Erik en zijn reisgezelschap stichtten er met succes de eerste tijdelijke nederzetting. In de regio woonden toen nog geen Inuit, zodat de Vikingen er ongehinderd hun gang konden gaan. Ze doopten hun nieuwe gebied om tot ‘Groenland’, volgens de Íslendingabók (Boek der IJslanders) omdat ze daarmee hoopten kolonisten uit het moederland te kunnen lokken. De marketingtruc lijkt goed uitgepakt te hebben; tijdens de 12de eeuw woonden op Groenland al voldoende mensen om er een bisschopszetel te installeren.
Wijnland
Rond het jaar 1000 besloot Eriks zoon, Leif Eriksson, op zijn beurt weer een ontdekkingsreis te maken. Na enkele weken stuitte hij op een gebied dat hij volgens de saga's Vinland (Wijnland) noemde omdat er heerlijke wilde druiven groeiden. Waar dit Vinland lag is niet helemaal duidelijk, maar het moet ergens op de oostkust van Canada geweest zijn. Erik bracht er de winter door, die volgens hem bijzonder zacht uitviel. Daarna keerde hij naar huis terug.
Nederzettingen op Groenland
Maar in Vinland, waar het ook moge zijn, werd geen permanente nederzetting gebouwd, zoals dat op Groenland dus wél gebeurde. Tussen ongeveer 1000 en 1500 hebben in Groenland namelijk twee Vikingnederzettingen bestaan: een westelijke en een oostelijke. Hun gezamenlijke bevolkingsaantal lag rond het hoogtepunt tussen de 2000 en 3000 mensen. Een relatief kleine bevolking dus, die ook nog eens sterk is afgebakend in zowel ruimte als tijd. Tot nu toe zijn er door archeologisch onderzoek ten minste 400 Noorse boerderijen geïdentificeerd.
Het leven op Groenland
Een groot deel van de bevolking van de Vikingkolonies op de Faroër eilanden, Ijsland en Groenland leefde een herdersbestaan. Hierdoor was het bevolkingsaantal sterk afhankelijk van de hoeveelheid grond waar vee kon grazen. Op Groenland was dit zeer beperkt, waardoor een groot gedeelte van het dieet van de Groenlanders aangevuld werd met walrus- en zeehondenvlees. Rond de lente vond er namelijk een grote migratie plaats van zeehonden die zich langs de zuidwestelijke kust van Groenland bewogen. Jaarlijks werden er ook grote 800-kilometer-lange tochten georganiseerd naar het noorden van Groenland waar het grootste gedeelte van de walruspopulatie leefde. Deze jaarlijkse reizen waren ook belangrijke sociaal-culturele aangelegenheden en cruciaal voor de voedselvoorraad van de kolonies.
De Vikingenkolonies hadden allemaal een sterk communaal karakter. In de onherbergzame gebieden waar de kolonies zich bevonden, was het belangrijk dat inwoners beschermd werden tegen individuele slechte oogsten of ander soort pech. Boerderijen werden vaak gemeenschappelijk beheerd en de opbrengst van de jacht werd verdeeld onder de gehele bevolking. Om dit te regelen moesten natuurlijk duidelijke regels opgesteld worden, waardoor de gemeenschappen al snel hun eigen complexe wettensystemen creëerden.
Groenland onder de Noorse kroon
Zowel Groenland als Ijsland waren onafhankelijk van de Noorse kroon, maar gedurende de elfde eeuw raakten ze politiek gezien steeds meer verbonden met Noorwegen en in 1260 onderwierpen beide kolonies zich aan het gezag van de Noorse koning. Groenland stond door zijn kleine populatie meer onder invloed van de koning dan het meer bevolkte Ijsland. De voornaamste functie van Groenland binnen het Noorse koninkrijk was het aanleveren van exotische goederen zoals walrustanden en huiden. Na de vorming van de Unie van Kalmar (de vereniging van de Deense, Noorse, Zweedse kroon) in 1397, nam Groenland echter af in belang. De koning ging zich meer richten op het zuiden en oosten in plaats van de verre westelijke kolonie.
Waarom is het verdwenen?
Het is niet geheel duidelijk waarom beide nederzettingen tijdens de zestiende eeuw verdwenen zijn. Waarschijnlijk is het door een complexe samenloop van omstandigheden veroorzaakt. Zo vond tussen de vijftiende en negentiende eeuw een relatief koude periode plaats die de ‘kleine ijstijd’ genoemd wordt, waarin de wereldwijde gemiddelde temperatuur zo’n 0,5 tot 1 graden lager lag dan vandaag de dag. Dit zorgde voor een afname in opbrengsten van de landbouw. Tijdens de vijftiende eeuw vond ook een grote economische transformatie in Europa plaats. De Noord-Atlantische handel werd grotendeels overgenomen door Hanzesteden en de Engelsen, die voornamelijk geïnteresseerd waren in het verschepen van bulkgoederen zoals gedroogde vis. Niet in exotische goederen, wat Groenlands voornaamste exportproduct was. Na 1370 stopten de regelmatige handelsexpedities tussen Noorwegen en Groenland. De laatste vermelding van een expeditie tussen de twee landen komt uit 1420. Het lijkt er dus op dat een combinatie van klimaatverandering en een veranderende wereldeconomie ervoor gezorgd hebben dat het steeds minder aantrekkelijk werd om in Groenland te wonen, tot het punt dat geen kolonist er meer wilde wonen.
