Winteroorlog Finse soldaten met machinegeweer

Winteroorlog tussen Finland en Rusland

Terwijl Europa zich in 1939 opmaakte voor oorlog na de inval van Polen, vochten Russische en Finse militairen in de sneeuw verbeten om de toekomst van Finland tijdens de zogenoemde Winteroorlog. Het machtige Rode Leger van de Sovjet-Unie leed zware verliezen tijdens de invasie van het veel kleinere buurland.

Onafhankelijkheid

Finland was na de Russische Revolutie van 1917 onafhankelijk geworden van Rusland. Dit werd eerst geaccepteerd door het nieuwe communistische regime onder leiding van Lenin, maar Stalin dacht daar anders over. Nadat de Sovjet-Unie samen met Nazi-Duitsland Polen was binnengevallen en het grondgebied hadden verdeeld wilde de leider van het communistische land delen van Finland in handen krijgen om haar verdediging, en dan vooral die van de belangrijke stad Leningrad, te versterken. Eerder waren er vergelijkbare ‘wederzijdse bijstandsverdragen’ gesloten met andere Baltische staten zoals Estland en Letland. Toen Finland, met de gespannen geschiedenis van de twee landen in het achterhoofd, weigerde om het door Stalin gewenste land vrijwillig over te dragen, viel de Sovjet-Unie in november 1939 Finland binnen. Dit conflict wordt de Russisch-Finse oorlog of de Winteroorlog genoemd.

Onder welke voorwendselen vielen de Sovjets Finland binnen? In Geschiedenis Magazine 6 van 2022 vertelt Ivo van de Wijdeven welke smoes Rusland gebruikte om Finland aan te vallen.

Bestel nu

Winteroorlog

Het Finse leger was door de Grote Depessie van de jaren 1930 onderbemand en had weinig materiaal. Dit weerhield de Finnen er niet van om hard terug te vechten tegen het Rode Leger. Het plan was dat het kleine staande leger van beroepsofficieren en dienstplichtigen de opmars van de invasie zou vertragen zodat er tijd was om de reservetroepen te mobiliseren en te bewapenen. Daarna moest het leger kost wat kost de belangrijkste Finse anti-tank verdedigingslinie, de Mannerheimlinie, die in de jaren dertig was aangelegd was met precies zo’n invasie van de Sovjet-Unie in gedachten, behouden. Het grootste probleem voor het Finse leger was het schreeuwende gebrek aan artillerie en tanks. Tanks en kanonnen die er waren, stamden vaak nog uit de Eerste Wereldoorlog en zouden niet opgewassen zijn tegen de modernere Russische tanks en kanonnen.

De Sovjets hadden ondertussen bijna een kwart van hun strijdmacht op de been gebracht voor de strijd tegen Finland, ongeveer 450.000 soldaten, die het zuidoostelijke deel van Finland moesten veroveren, zodat de afstand tussen Leningrad en de grens groter zou worden en strategische havens en spoorlijnen onder controle van de Sovjets zouden vallen. De bevelhebbers verwachtten Finland binnen twee weken onder de voet te kunnen lopen. Dat bleek echter tegen te vallen. De Russen moesten aanvallen over lange en smalle wegen die vaak door dichte bossen en langs meren liepen. Met hun succesvolle ‘motti-tactiek’ waarbij vijandige eenheden omsingeld en aangevallen werden, wisten de Finnen hun tegenstanders behoorlijk in het nauw te drijven. De Sovjets konden hun troepen ondertussen nauwelijks bevoorraden en kregen te maken met tekorten aan munitie, eten en winterkleding.

De Finse soldaten maakten tijdens de oorlog handig gebruik van hun bekendheid met het terrein. Ze waren getraind om in de bossen te navigeren op ski’s en snelle verassingsaanvallen uit te voeren. Hierbij werden ze geholpen door de zeer koude winter (tot wel -40 graden Celsius) en, verassend genoeg, Stalin.

Dat het Rode Leger de grootste moeite had met de Finnen, was ook te danken aan de dictator zelf. Die had tijdens zijn zuiveringsacties in de jaren daarvoor veel van de ervaren en bekwame officieren uit het Rode Leger laten ombrengen omdat hij hen niet vertrouwde. Dit zorgde ervoor dat de aanval op Finland geleid werd door onervaren militairen die meer geselecteerd waren op hun trouw en politieke overtuiging dan hun tactische vaardigheden. Dit leidde tot situaties waarin bijvoorbeeld Russische tanks overdag door de verdedigingslinie van de Finnen braken maar als het donker was vernietigd werden met molotovcocktails omdat ze geen ondersteunende eenheden bij zich hadden. De verschillende legeronderdelen van de Sovjets werkten slecht met elkaar samen tijdens de invasie en dit was ook een belangrijke reden voor het succes van de Finnen.

Internationale reactie

Terwijl de Finse troepen de eerste opmars van het Rode Leger tot stilstand wisten te brengen, sprak de internationale gemeenschap zich uit tegen de invasie. Een belangrijke uitzondering was Nazi-Duitsland, die zich vanwege het geheime Molotov-Ribbentrop Pact dat het met de Sovjet-Unie had gesloten voor dat land uitsprak. Wanneer je enige medestander Nazi-Duitsland is sta je moreel niet erg sterk en de oproep van de Zweedse regering om zo veel mogelijk materiële steun naar Finland te sturen, vond veel weerklank. Ook werd de Sovjet-Unie uit de Volkerenbond gezet vanwege de invasie.

Winteroorlog Finse soldaten met geweren en ski's

Sovjet overwinning

Maar naarmate de oorlog langer duurde begon het tij te keren. De belangrijkste Sovjet bevelhebbers van de eerste aanval waren vervangen en de nieuwe officieren hadden geleerd van de eerdere mislukkingen. Ze besloten onder andere om de samenwerking tussen legeronderdelen te verbeteren door meer training. Eind december werd de aanval hervat. Om door de de Mannerheimlinie heen te breken, bestookten ze die met zo veel mogelijk artillerie, waarna de tanks en infanterie de kapotgeschoten stellingen konden bestormen. Deze strategie was succesvol en het Rode Leger brak op de Karelische landengte door een linie van vermoeide en onervaren Finse troepen. De Sovjets rukten over dichtgevroren meren op richting de kust en de hoofdstad Helsinki, die zwaar gebombardeerd werd. Het Finse leger was ondertussen door alle reserves van mensen en materiaal heen.

Nog lang in het nieuwe jaar bleef de hoop bestaan dat de Geallieerden of de Zweden militaire steun zouden verlenen aan Finland, maar dit bleek tevergeefs. Begin maart 1940 begon een Finse delegatie onderhandelingen met de Sovjet-Unie. Die eiste dezelfde gebieden als ze voor de oorlog hadden gevraagd, plus nog wat extra land en treinsporen omdat ze aan de winnende hand waren. De Finse verdediging was er zo slecht aan toe dat de regering moest instemmen met alle eisen van de Sovjet-Unie. Op 13 maart 1940 werd het verdrag ondertekend en kwam de oorlog officieel ten einde. Het was een dure overwinning voor de Sovjets, want ze hadden veel manschappen en tanks verloren.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Nasleep

De Winteroorlog en de nadelige vrede zette kwaad bloed bij de Finnen, die na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie in 1941 een Russisch vergissingsbombardement op Fins grondgebied aangrepen om zich weer in de strijd te mengen, mét de Duitsers, die anderhalf jaar eerder nog weigert hadden om hulp aan de Finnen te geven. Met Duitse militaire steun wisten de Finnen de verloren gebieden weer te heroveren. En nadat ze de oude landsgrens bereikten, rukten de Finse troepen verder op en kwamen dichter bij Leningrad dan dat de grens ooit gelegen had. Maar met de opmars in deze ‘Vervolgoorlog’ verspeelden de Finnen de internationale steun die ze tijdens de Winteroorlog hadden gekregen. Veel landen zagen de Finse opmars als een deel van de Duitse veldtocht door de Sovjet-Unie, al deden Finse diplomaten hun uiterste best om uit te leggen dat dat niet zo was.

De moeilijkheden van het Rode Leger in Finland was een van de redenen dat Hitler zwaar onderschatte hoe lastig het uitschakelen van de Sovjet-Unie zou zijn. Toen de Duitsers werden teruggedreven en de Sovjets ook weer richting Finland oprukten, besloot Finland om in 1944 een aparte vrede met de Russen te sluiten. Door concessies te doen en een verdrag voor wederzijdse militaire bijstand te tekenen konden ze een zelfstandige democratie blijven. Wel moest het Finse leger, of wat daarvan over was, de resterende Duitse troepen het land uit jagen, in een korte maar verwoestende strijd.

Finse neutraliteit

Tijdens de Koude Oorlog voerde het land een beleid van neutraliteit, waardoor ze voortdurend op eieren moesten lopen om hun grote oosterbuur niet tegen de haren in te strijken. Vanwege de Russische invasie in Oekraïne wil Finland zich nu toch aansluiten bij de NAVO. Rusland ziet dat als een bedreiging voor de eigen veiligheid en waarschuwt dat zoiets niet ongestraft zal blijven.