Niccolò Machiavelli: Geestelijk vader van ‘De Vorst’

“Voor een dergelijk grote naam is geen enkele eulogie voldoende eer”, aldus de grafsteen van Niccolò Machiavelli in de Santa Croce kerk te Florence. Aanvankelijk probeert de Florentijn middels militaire hervormingen zijn stad van de ondergang te redden, maar als dit mislukt legt hij zich toe op het schrijven van politieke traktaten. In zijn meest invloedrijke werk, Il Principe, toont Machiavelli zich een groot voorstander van de ‘realpolitik’.

Niccolò Machiavelli werd geboren op 3 mei 1469 in de Italiaanse stad Florence. Hij was het derde kind en de eerste zoon van advocaat Bernardo di Niccolò Machiavelli en diens vrouw Bartolomea di Stefano Nelli. Hoewel hij voortkwam uit een zeer vooraanstaande familie had Niccolò Machiavelli geen recht op het volledige burgerschap van Florence, dat toentertijd verbonden was aan zeer strenge voorwaarden. Op aandringen van zijn ouders studeerde hij daarom onder meer grammatica, retoriek en Latijn, met als doel om later schrijver te worden.

Diplomaat

Toen Machiavelli 25 jaar oud was, kreeg zijn leven echter een onverwachte wending. In 1494 brak er een opstand uit in Florence en werd de invloedrijke familie De Medici – al 60 jaar aan de macht – door de stadsbevolking verdreven. Vier jaar later werd Machiavelli gekozen tot secretaris van de Tweede Kanselarij van de Florentijnse Republiek en begon hij aan een politieke loopbaan. Zijn diplomatieke missies brachten hem onder meer bij de paus en aan het hof van de Franse koning Lodewijk XII .

Raad van Tien

Machiavelli werd eveneens opgenomen in de Raad van Tien, het belangrijkste militaire orgaan van Florence. Al snel realiseerde hij zich dat er veel mis was met het leger, de verdediging en de strategie van de Republiek. Zo maakte Florence in zijn ogen te veel gebruik van huurlingenlegers en vertoonde de stad bovendien te vaak de neiging om neutraal te blijven in conflicten tussen andere Italiaanse stadsstaten.

Het gevolg van deze strategie was dat verscheidene rivalen - zoals Milaan, Venetië en de Pauselijke Staat– immer groeide in macht, terwijl Florence achterbleef. Bovendien verwierf de stad door haar voortdurende neutraliteit geen betrouwbare bondgenoten, waardoor de Florentijnen er in oorlogstijd waarschijnlijk alleen voor zouden staan. En dat de toekomst oorlog zou brengen, stond volgens Machiavelli buiten kijf. Florence vormde immers een makkelijke prooi.

Terugkeer van de Medici

Machiavelli probeerde deze gang van zaken te voorkomen door de oprichting van een eigen burgermilitie. In zijn ogen zouden de bewapende inwoners van de stad zelf een krachtiger leger vormen dan een verzameling huurlingen. In 1509 leek hij gelijk te krijgen toen de burgermilitie onder meer de stad Pisa veroverde. Niet veel later ging het echter mis. Nadat Florence tijdens de Oorlog van de Heilige Liga (1508-1516) opnieuw te lang neutraal bleef, keerde de Heilige Liga zich tegen de Florentijnen. Met hulp van paus Julius II veroverden Spaanse troepen de stad in 1512 en brachten zij een De Medici opnieuw aan de macht.

Vertrek uit Florence

Met de val van de Republiek in 1512 kwam er ook een einde aan de politieke loopbaan van Machiavelli. Hij verloor zijn ambt en werd een jaar later zelfs gearresteerd op beschuldiging van betrokkenheid bij een mislukt complot tegen de familie De Medici. Ondanks dat hij in de gevangenis enige tijd werd gemarteld, bleef Machiavelli zijn onschuld volhouden, waarna de De Medici's besloten hem weer op vrije voeten te stellen. De Florentijn besloot hierop zijn geboortestad te verlaten en trok zich terug op zijn boerderij Sant'Andrea in Percussina.

De Vorst

Hier zou hij zich vervolgens volledig toeleggen op het schrijven van toneelstukken en politieke traktaten. Op deze manier wilde Machiavelli invloed blijven uitoefenen op de politiek van Florence, die verder aan zijn grip was ontglipt. Zijn bekendste werk uit deze periode is ongetwijfeld Il Principe (vertaal als ‘De Vorst’ of ‘De Heerser’), waarin hij vorsten raad geeft over het ideale bestuur van een staat. Machiavelli toonde zich hierin een voorstander van de zogeheten ‘realpolitik’, waarbij de belangen van de staat en van de machthebber altijd zwaarder wegen dan principes of ethische bezwaren. Standbeeld van Machiavelli

Overlijden

Machiavelli wilde met zijn waardering van machtige heersers opnieuw in de gratie komen van de De Medici's. In deze opzet lijkt hij in ieder geval te zijn geslaagd, want in 1520 kreeg Machiavelli van Giulio di Giuliano de' Medici – de latere Paus Clementius VII – opdracht om de geschiedenis van Florence te schrijven. Machiavelli voltooide het boekwerk, dat uiteindelijk acht volumes zou omvatten, binnen vijf jaar. Hij overleed twee jaar later, op 21 juni 1527, slechts enkele maanden nadat de Florentijnen De Medici voor een tweede keer hadden verjaagd.