Uitvinding van de luchtballon in 1783

Het is één van de opvallendste vervoersmiddelen in de westerse wereld: de luchtballon. Door middel van hete lucht kan een ballon opstijgen tot grote hoogtes, waar je een mooi overzicht kan hebben van de wereld onder je. Wat is de geschiedenis van dit luchtvaartuig?

De uitvinding van de heteluchtballon staat op naam van de gebroeders Montgolfier. Joseph Michel Montgolfier (1740-1810) en Jacques Étienne Montgolfier (1745-1799) werden beide geboren in Annonay, een Frans plaatsje onder Lyon. De twee broers assisteerden hun vader Pierre Montgolfier van jongs af aan in zijn goedlopende papierfabriek. Ze koesterden allebei een grote wetenschappelijke interesse.

Opbollend hemd

Hoe de broers precies op het idee kwamen om een luchtballon te ontwerpen is niet duidelijk, maar het verhaal gaat dat het zien van een opbollend dichtgeknoopt hemd vlakbij het haardvuur één van de broers op een idee bracht. Daarnaast raakten zij vermoedelijk geïnspireerd door de Britse wetenschapper Joseph Priestley, die in diezelfde periode veel gasexperimenten uitvoerde. De gebroeders Montgolfier experimenteerden op hun beurt met zelfgemaakte ‘ballonnen’ van stof en papier, die zij probeerden te laten zweven met behulp van vuur en hete lucht.

Eerste demonstratie

Aan het begin van 1783 waren de Montgolfiers ver genoeg gevorderd in hun onderzoek om een volgende stap te zetten. Begin juni van dat jaar gaven ze op de markt van Annonay een demonstratie met een groter exemplaar. Deze ballon van negen meter doorsnee was gemaakt van zijde, werd bijeengehouden door tweeduizend knopen en was gevoerd met wit papier, waarover brandwerend aluin was gestreken. De onbemande luchtballon steeg tot zo’n twee kilometer hoogte en raakte achthonderd meter verderop weer de grond.

Opmerkelijke bemanning

Vanwege deze prestatie werden Joseph en Jacques Montgolfier op 19 september 1783 gevraagd hun uitvinding te presenteren aan het hof van Lodewijk XVI en Marie-Antoinette. Hun nieuwe ‘Montgolfier-ballon’, met een doorsnede van twaalf meter, steeg ditmaal vijfhonderd meter, maar overbrugde in acht minuten tijd wel een afstand van drie kilometer. Tijdens deze demonstratie was de ballon bovendien niet onbemand: een schaap, een haan en een eend vormden de gelukkige passagiers. Ze kwamen alle drie weer zo goed als ongedeerd aan land.

Eerste bemande ballonvluchten

Omdat de dierlijke bemanning deze demonstratietocht had overleefd, werd aangenomen dat het toch ook voor de mens niet onmogelijk moest zijn het luchtruim te trotseren. Voor de zekerheid bepaalde Lodewijk XVI dat in eerste instantie alleen misdadigers een proefvlucht mochten maken. Toch was het de enthousiaste Franse natuurkundige Jean-François Pilâtre de Rozier die op 15 oktober 1783 de geschiedenis in ging als de eerste persoon die een ballonvlucht maakte. Zijn derde proefvlucht op 21 november was bovendien de eerste vrije vlucht, waarbij de luchtballon niet door middel van een koord met de grond was verbonden. Uiteindelijk zweefde op 19 januari een luchtballon met zeven inzittenden een tijdlang op een kilometer hoogte boven Lyon.

Montgolfière

Hun baanbrekende uitvinding leverde de gebroeders Montgolfier veel roem op. In het Frans wordt de heteluchtballon nog steeds Montgolfière genoemd. Nadat de heteluchtballon al vanaf het einde van de 18e eeuw een tijdlang werd overschaduwd door de uitvinding van de waterstofballon door Jacques Alexandre César Charles, werd de heteluchtballon rond 1960 weer populair als toeristische activiteit.