Het Groene Zoodje gezien richting Vijverberg, Hofvijver en Binnenhof, Den Haag, omstreeks 1555 Schilder onbekend, collectie Haag

De Gevangenpoort

De Gevangenpoort was van 1420 tot aan 1828 de gevangenis van het Hof van Holland. Mensen werden eeuwenlang opgepakt en bestraft in deze gevangenis in Den Haag. De Gevangenpoort groeide uit als staatsgevangenis van Den Haag en werd al gauw een gevangenis waar je niet vast wilde zitten. Maar wat gebeurde er nu precies achter de deuren van de Gevangenpoort?

De bouw van de gevangenpoort

In de 13e eeuw wordt de poort gebouwd en dient hij als de enige toegang van de Plaats naar het voorplein van het Binnenhof. Het Binnenhof werd destijds omgebouwd tot jachtslot en word de belangrijkste woning van de graven van Holland. Het Binnenhof was te bereiken via drie poorten, waaronder de toekomstige Gevangenpoort.

In 1400 kreeg de poort een nieuwe functie, namelijk om de gevangenen van de graven op te kunnen sluiten. Niet veel later werd de poort niet alleen een Haagse gevangenis, maar de gevangenis van het Hof van Holland. werd de gevangenis een soort staatsgevangenis.

Bekende gevangenen

In de eerste jaren van de Gevangenpoort werden er alleen gevangenen van de graven opgesloten. Toen de Gevangenpoort onder het gezag van het Hof van Holland kwam te staan, werd de gevangenis een soort staatsgevangenis. In deze tijd werden werden er meerdere bekende mensen opgesloten. Bekende gevangenen zijn onder andere: Jan de Bakker, Jan van Parijs en Jan de la Vigne, Johan van Oldenbarnevelt, Catharina le Chasseur en Cornelis de Witt.

Jan de Bakker was de eerste ketter die vervolgd werd en werd door middel van verbranding geëxecuteerd. Jan van Parijs en Jan de la Vigne waren vertrouwelingen van prins Maurits. Beide mannen werden veroordeeld en ter dood gebracht doormiddel van een uiterst pijnlijke executie: radbraken. Na hun executie werden hun lichamen als aas voor de vogels gebruikt.

Een roemruchte episode is de onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt. De toenmalige machtigste man van de Republiek werd op het Binnenhof onthoofd na een conflict met de stadhouder.

Catharina le Chasseur werd in de Gevangenpoort vastgezet wegens valsmunterij. Hier moest zij haar vonnis afwachten in een gajool, een donkere, koude cel waar de gevangenen zaten als zij werden verdacht van moord, verkrachting of valsmunterij. Catharina werd vast geboeid door middel van een paar ijzeren boeien die vaak wonden veroorzaakten en tevens snel geïnfecteerd raakten in de gajolen.

Cornelis de Witt werd in augustus van 1672 met een smoesje gearresteerd en vastgezet in de Gevangenpoort. Toen zijn broer Johan hem kwam opzoeken escaleerde de situatie. Beide broers werden door een woedende menigte naar buiten gesleurd en op de Plaats vermoord. Daar staat nu een standbeeld van Johan de Witt, dat wijst naar de plek waar hij en zijn broer werden vermoord.

Leven in de gevangenpoort

Het leven in de Gevangenpoort was alles behalve prettig. Er werd een groot onderscheid gemaakt tussen de rijke en arme gevangenen, de rijken konden het zichzelf veroorloven om een speciale kamer in de gevangenis te krijgen en een redelijk bestaan te hebben in de Gevangenpoort. Voor de arme mensen ging dit een stuk anders, zij werden meestal in de gajolen vastgezet waar het vol zat met ongedierte en ontlasting. Het aantal infecties en ziektes was dan ook groot in de gajolen.

Een gevangenisstraf in de Gevangenpoort leidde tot afschuwelijke taferelen. De gevangenis was in de meeste gevallen slechts de plek waar gevangenen verbleven voordat ze hun echte straf kregen. Daarom had de Gevangenpoort een ‘pijnkelder’ waarin verdachten ondervraagd werden zodat de werkelijke straf bepaald kon worden. Het ondervragen ging hardhandig en men werd vaak zo zwaar gemarteld dat bekentenissen uit mensen werden gedwongen. De verdachten werden op een pijnbank geplaatst en vervolgens uitgerekt of door de beul afgeranseld. Over het algemeen waren er drie soorten straffen: lijfstraffen, schandstraffen en de doodstraf.

Bij lijfstraffen werd de verdachten tijdelijk gepijnigd of voor eeuwig verminkt achtergelaten. De tijdelijke pijn werd veroorzaakt door zweepslagen en de permanente verminkingen werden veroorzaakt door de gevangenen te brandmerken, zijn of haar ledematen afhakken of het verminken van de tong, neus, oren of ogen. Zo kon men voor de rest van je leven zien dat jij een misdaad hebt begaan.

Bij schandstraffen was het doel vooral om een afschrikkend voorbeeld van de gevolgen van criminaliteit te laten zien. De gevangenen werd in een schandblok gezet, aan een schandpaal gebonden of soms zelf gedwongen om rond de markt te lopen met een schandsteen aan het been. Het publiek mocht van alles met de gevangenen doen. De gevangenen werden uitgescholden, geschopt, met rotte goederen bekogeld en in extreme gevallen zelfs bekogeld met uitwerpselen.

Bij de doodstraffen hing de status van de misdadiger en de zwaarte van het misdrijf van de straf af. Was je van adel of een belangrijk persoon? Dan werd je onthoofd, dit was de mildste doodstraf en ging het snelste. Andere doodstraffen hielden ophanging, radbraken of verbranding in. De doodstraffen werden voornamelijk uitgevoerd op het Groene Zoodje, de executieplaats van Den Haag.

Einde van de gevangenpoort als gevangenis.

De poort werd in 1828 van zijn functie als gevangenis ontdaan. De gevangenis werd opgeheven door het nieuwe idee van criminelen heropvoeden in plaats van te bestraffen. Dit idee werd steeds meer de norm voor het strafrecht in Nederland. Tucht- en Rasphuizen worden opgericht om van dit idee werkelijkheid te maken. De straffen die hier ooit eens zo normaal leken werden steeds meer afgekeurd door het humaner wordende strafrecht. Ondanks de opkomst van Tucht-en Rasphuizen werd de doodstraf pas in 1870 afgeschaft.

De Gevangenpoort zou eerst worden gesloopt voor uitbreiding van de nabijgelegen koninklijke stallen. Deze sloop werd tegengehouden door het verzoek van Minister-president Thorbecke die poort als rijksmonument wilde bewaren. Het verzoek werd in 1853 gehonoreerd door Koning Willem III. Ondanks de status van rijksmonument, werd er in 1873 weer serieus overwogen om de poort te slopen. De sloop ging wederom weer niet door en in 1883 openden de deuren van de Gevangenpoort zich voor het publiek. Tegenwoordig dient de Gevangenpoort als een leerzaam museum waar je bijzondere collecties van martelwerktuigen, verhalen en meer kunt vinden.