Hoe de “geheime” V-wapens de meest vernietigende bombardementen van WO II veroorzaakten
De V-wapens, of Vergeltungswaffen, waren een reeks langeafstandswapens die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers gebruikt werden voor het bombarderen van vijandelijke steden. De V-wapens werden in verschillende modellen geproduceerd: de V1, V2, V3 en V4, waarvan de eerste twee veruit het meest bekend werden door de vernietiging die zij aanrichtten in Groot-Brittannië en België. Waarom waren de wapens zo destructief?
Een “geheim” project
Al vroeg in de oorlog werden de eerste stappen gezet in de richting van de ontwikkeling van geheime wapens. De Duitsers ontwikkelden al in 1940 een plan voor het bombarderen van de vijand, dat zich vooral richtte op het strategisch uitputten van Groot-Brittannië. In de Battle of Britain in 1940 kreeg Hitler het met zijn Luftwaffe namelijk niet voor elkaar om de Britten genoeg te verzwakken en het eiland in te nemen. Toen Groot-Brittannië zelfs na de grootschalige bombardementen op verschillende Britse steden tijdens de Duitse Blitz-campagne standhield, begonnen de Duitsers aan grootschalige investeringen in hun wapenindustrie. Hoewel de geallieerden doorhadden dat de Duitsers aan het innoveren waren, bleven de precieze ontwikkelingen voor buitenstaanders grotendeels geheim.
Propagandamiddel
Naar zowel de Duitse als de Britse bevolking werd gecommuniceerd dat de nieuwe wapens bedoeld waren om de Engelsen te straffen voor de bombardementen op Duitsland – terwijl deze bombardementen eigenlijk een reactie waren op de Duitse bombardementen op Groot-Brittannië. De wapens werden dus ook ingezet voor propagandistische doeleinden. Oorspronkelijk werden de wapens Versuchmuster genoemd, wat ‘experimenteel type’ betekent, maar later werd de naam veranderd naar het meer afschrikwekkende Vergeltungswaffe of V-Waffe, vergeldingswapens. Hitler hoopte dat de Britten hier zo van zouden schrikken dat de regering ten val gebracht zou worden. Propagandaminister Goebbels verwees ook wel naar ze als deel van Duitslands Wunderwaffen: wonderwapens.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
De productie van de wapens
Om de dreiging kracht bij te zetten moesten de nieuwe wapens natuurlijk wel daadwerkelijk vernietigende capaciteiten hebben. Tot dan toe werden de meeste wapens op korte afstand gebruikt. Maar met de langeafstandswapens die de Duitsers voor ogen hadden, werd het bombarderen van steden ineens een stuk minder complex. De productie van de eerste van de wapens, de V1, begon al in de jaren ’30. Dit wapen zou het eerste onbemande straal‘vliegtuig’ ter wereld worden. Het straalvliegtuig was uitgerust met een explosieve lading waardoor het als het ware een vliegende bom was. De V1 kon een afstand van 240 kilometer afleggen, later werd dit zelfs uitgebreid tot wel 420 kilometer. De eerste testvluchten werden in 1941 al uitgevoerd. Een jaar later werd ook de nog imposantere V2 voor het eerst getest. Dit was een langeafstandsraket waar de befaamde ruimtevaartingenieur Wernher von Braun aan had meegewerkt.
Dwangarbeid
Beide wapens werden ontwikkeld in het Heeresversuchsanstalt Peenemünde, het onderzoekscentrum van het leger in Peenemünde, Duitsland, tot de Britten de centrale aanvielen in de zomer van 1943. Hierna werd de productie verplaatst naar een concentratiekamp dichtbij Nordhausen, een sub-kamp van concentratiekamp Buchenwald. Voor de bouw van de wapens werden dwangarbeiders ingezet. Onder deze dwangarbeiders bevonden zich krijgsgevangenen en gevangenen uit concentratiekampen, zoals Buchenwald. Vele duizenden overleefden het productieproces niet. Waarschijnlijk kwamen zo’n 26.500 dwangarbeiders om door de erbarmelijke omstandigheden in de kampen en de bombardementen op de fabrieken. En dat terwijl er in de daadwerkelijke aanvallen “slechts” 18.000 mensen omkwamen.
De eerste V1-aanvallen
Hoewel de eerste testvluchten met de wapens al eerder in de oorlog plaatsvonden, werden de V1 en V2 pas in 1944 ingezet. Naar aanleiding van de geallieerde successen tijdens D-Day, besloten de Duitsers de V1 voor het eerst in te zetten op 13 juni 1944. De eerste ontploffing leverde geen slachtoffers op, maar al snel volgden er meer. In de Londense wijk Bethnal Green werd diezelfde dag nog een brug geraakt waarbij zes mensen omkwamen. De gerichte koers van de vliegtuigjes wilde nog wel eens verstoord raken, waardoor ze op een onverwachte plek tot explosie kwamen. De RAF probeerde eerst de bommen neer te schieten, maar de exploderende V1 veroorzaakte vaak zo’n enorme explosie dat een aantal piloten van de RAF daarbij zelf omkwam. Een andere strategie om de koers te verstoren was het ontregelen van de navigatiesystemen van de V1, door met de vleugels van hun spitfirevliegtuig heel voorzichtig de vleugels van de V1 aan te tikken, waarna de V1 uit koers raakte en neerstortte. Het aantal V1 aanvallen nam enorm toe, tot soms wel meer dan honderd per dag.
Verschillen
De eerste V2 werd een paar maanden later gelanceerd, in september 1944. Een aantal raketten werd vanuit de duinen bij Den Haag afgeschoten. Er waren grote verschillen tussen de twee. Zoals gezegd was de V1 een soort klein vliegtuigje, met twee kleine vleugels en een straalmotor die op de bovenkant van het vliegtuig gemonteerd was. De V1 vloog relatief laag en de motor was vanaf de grond goed hoorbaar. Ooggetuigen omschreven het geluid als een soort gezoem, wat de V1 de bijnaam ‘Buzz bomb’ gaf. Dat geluid waarschuwde mensen op de grond ook voor een mogelijk naderende inslag. De V2 daarentegen leek veel meer op een raket. De baan van de V2 was hoger en de bom vloog sneller. Ook was de bom zo ontworpen dat de motor afgeslagen was ver voordat de bom de grond raakte. Dat betekende ook dat de V2 vrijwel geruisloos aan kwam vliegen. Doordat de V2 ook nauwelijks zichtbaar was voor de radarsystemen van die tijd, was het niet of nauwelijks mogelijk om een waarschuwing voor het naderend onheil te geven. Daardoor eiste de V2 veel meer slachtoffers dan de V1.
Aanvallen op België
De eerste V-wapenaanval op België vond ook plaats in de zomer van 1944. Het waren V1-vliegtuigen die vanuit Frankrijk uit hun koers geraakt waren op hun weg naar Londen. Maar toen België in de nazomer van 1944 bevrijd werd door de geallieerden, begonnen de Duitsers met directe aanvallen op Belgisch grondgebied. Antwerpen en Luik werden het zwaarst getroffen. De V-terreur, zoals historicus Pieter Serrien de periode omschrijft, begon op 13 oktober 1944, toen een V2 raket neerstortte in Antwerpen en grote vernielingen aanrichtte. Ook V1’s werden op de stad afgevuurd. Toen op 16 december 1944 – niet geheel toevallig op de eerste dag van het Ardennenoffensief – de Antwerpse bioscoop Cinema Rex geraakt werd door een V2-raket, kwamen in één klap 567 mensen om, waaronder 296 geallieerde militairen. Het bleek later één van de dodelijkste bombardementen in de Tweede Wereldoorlog. In totaal kwamen ruim acht duizend mensen om door de V-wapenaanvallen op België.
Nederland
Ook Nederland ontsnapte niet aan de vernietigende kracht van de wapens. Uiteindelijk belandden bijna 150 V2’s op Nederlandse bodem en ook inslagen van V1’s leverden slachtoffers op. Dit kwam wederom vooral doordat V1’s en V2’s onderweg uit koers geraakt waren. Maar niet alle vernielingen waren te wijten aan de Duitsers. De geallieerde zijde maakte zich ook schuldig aan bombardementen op Nederland, in een poging de lanceerplaatsen van de raketten en straalvliegtuigen te raken en onbruikbaar te maken. Zo werd de Haagse wijk Bezuidenhout bijvoorbeeld getroffen door een bombardement dat waarschijnlijk gericht was op de lanceerplaatsen in de duinen vlak naast de stad.
V3 en V4 en nasleep
Na de V1 en V2 wapens werden ook nog twee andere V-wapens ontwikkeld. De V3 was een hogedrukkanon dat vanaf een afstand van 90 kilometer een doelwit kon beschieten. Het wapen was bedoeld om Londen te kunnen aanvallen, maar werd nooit in gebruik genomen. De V4 was een elf meter lange viertrapsraket. De raket kon afgevuurd worden met een snelheid van wel 5000 tot 6000 kilometer per uur en doelwitten tot meer dan 220 kilometer bereiken. Er werden er tussen december 1944 en januari 1945 ongeveer 200 van afgevuurd, maar de schade die ze aanrichtten was klein vergeleken met de V1 en V2. De V2 vormde daarbij de inspiratie voor de latere Amerikaanse raketten en andere ruimtevaartprojecten, die met de medewerking van Wernher von Braun ontwikkeld werden.
Meer weten over de V-wapens? In Geschiedenis Magazine nummer 1 van 2022 schrijft Ynskje Penning over de vernietigende aard van deze nieuwe wapens.
Bronnen:
- History Learning Site: The V Weapons
- National Air and Space Museum: “Wonder Weapons” and Slave Labor
- Roy M. Stanley, V-Weapons Hunt: Defeating German Secret Weapons (2010).
- Pieter Serrien: The terror of the V1 and V2 in Belgium
