Hortense de Beauharnais: koningin van Holland

“Men heeft mij bestemd voor Holland, een koninkrijk gehuld in mist, zonder zon en zonder enige poëzie, een koninkrijk van zwaarwichtige en zwaarlijvige burgemeesters.” Aldus Hortense de Beauharnais, de vrouw van Lodewijk Napoleon. Ondanks dat haar verblijf in Nederland van korte duur was en ze hier bovendien nauwelijks geluksmomenten beleefde, kan zij formeel beschouwd worden als de allereerste 'koningin van Nederland'.

Hortense Eugénie Cécile de Beauharnais werd geboren op 10 april 1783 in Parijs. Ze was de dochter van de Franse generaal Alexandre François Marie de Beauharnais en diens vrouw Marie Rose Josèphe Tascher de la Pagerie, die een ongelukkig huwelijk hadden. Vanwege de spanningen thuis was Hortense’s jeugd niet erg plezierig. Bovendien was haar vader na de Franse Revolutie één van de vele slachtoffers van de guillotine, waardoor de gezinssituatie er ook financieel gezien niet rooskleuriger op werd. Haar moeder liet echter rond 1795 een oogje vallen op de ambitieuze generaal Napoleon Bonaparte. De vonk sloeg over en binnen een jaar werd het huwelijk voltrokken. Dit had voor Hortense de Beauharnais tot gevolg dat zij terechtkwam in een pensionaat voor meisjes uit welgestelde kringen, waar ze het erg naar haar zin had.

Huwelijk met Lodewijk Napoleon

In 1802, drie jaar nadat Napoleon Bonaparte de macht had gegrepen in Frankrijk, kwam er een einde aan de gelukkige periode in haar leven. Om er zeker van te zijn dat de familiealliantie tussen de Bonapartes en de Beauharnais een troonopvolger voortbracht, besloten haar moeder en (kinderloze) stiefvader om Hortense uit te huwelijken aan Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte. Ondanks dat het verstandshuwelijk tussen de energieke jongedame en haar nogal futloze echtgenoot ronduit miserabel was, maakten zij de verwachtingen waar: in Parijs beviel De Beauharnais van Napoleon Karel (1802-1807) en Napoleon Lodewijk (1804-1831). De stemmingswisselingen, mentale problemen en fysieke mankementen van Lodewijk Napoleon wekten steeds meer ergernis bij Hortense de Beauharnais. Ze trok haar eigen plan en dompelde zich vol overtuiging in het weelderige hof- en uitgaansleven in Parijs.

Koningin van Holland

De Beauharnais genoot van de aandacht die ze kreeg en was erg verheugd toen ze in 1804, na de kroning van Napoleon tot keizer, een echte prinses werd. Een ander en minder welkom gevolg van Napoleon’s keizerschap was dat hij zijn broer niet veel later benoemde tot koning van de Franse vazalstaat Holland. Tot ontsteltenis van De Beauharnais aanvaardde Lodewijk zijn nieuwe functie, al was het met veel tegenzin. Zo was zij plotseling koningin van, het in haar ogen bedompte, Holland. In juni 1806 verhuisde het gezin naar Den Haag, waar De Beauharnais zich tegen haar verwachting wel vermaakte. Hoewel ze haar weinige ceremoniële taken als koningin vervulde - en zo onder de bevolking een beetje sympathie oogstte - voelde ze zich steeds meer een gevangene in haar eigen paleis. Na het overlijden van Napoleon Karel in 1807 vertrok ze samen met haar zoon Napoleon Lodewijk terug naar Parijs.

Breuk met Lodewijk Napoleon

Ondanks dat Hortense de Beauharnais in 1807 tijdens een kortstondige verzoening in een kuuroord in de Pyreneeën opnieuw zwanger raakte van Lodewijk Napoleon, liep de relatie in 1808 na hernieuwde onenigheden definitief op de klippen. Lodewijk Napoleon was niet aanwezig bij de geboorte en doop van hun zoon Karel Lodewijk Napoleon (1808-1873), de latere keizer Napoleon III. Hortense de Beauharnais was niettemin opgelucht: omdat er geen sprake was van een formele echtscheiding was ze nog wel koningin van Holland, en nu tot haar geluk was ze dat nu ín Parijs en zonder dat haar man in de buurt was. Ook deze gelukervaring duurde niet lang: in april 1810 dwong Napoleon Bonaparte, die inmiddels gescheiden was van Josephine, haar namelijk terug te keren naar man in Holland. Ze woonde tijdelijk zielsongelukkig met Lodewijk in het Paleis op de Dam in Amsterdam, waarna ze tot haar opluchting op doktersadvies naar een Frans kuuroord werd gestuurd. Nog geen maand later werd haar echtgenoot door Napoleon Bonaparte ‘ontslagen’ als koning van Holland.

Koningin Hortense

Hortense de Beauharnais keerde terug naar Parijs, waar zij zich nog wel ‘koningin Hortense’ mocht laten noemen. Aan het keizerlijk hof begon ze vervolgens een affaire met de stafofficier Auguste de Flahaut, voor wie ze al jarenlang stiekem gevoelens koesterde. Op 21 oktober 1811 beviel zij in het diepste geheim van hun zoon Charles, de latere hertog van Morny. Nadat Napoleon in 1815 zijn Waterloo had gevonden was koningin Hortense gedwongen uit Parijs te vertrekken. Ze vestigde zich uiteindelijk in Zwitserland, aan het meer van Konstanz. De decennia die volgden leidde ze een rustig leven, reisde ze veel en bracht ze zoveel mogelijk tijd door met haar twee ‘rechtmatige’ kinderen. In 1831 moest ze echter afscheid nemen van Napoleon Lodewijk, die omkwam tijdens een opstand tegen het pauselijk gezag in Italië. Op 5 oktober 1836 overleed Hortense de Beauharnais in Zwitserland aan de gevolgen van baarmoederhalskanker.

Na de val van Napoleon werd Willem Frederik, prins van Oranje Nassau, benoemd tot de eerste koning van het nieuwe koninkrijk der Nederlanden, Willem I. Zijn vrouw, Wilhelmina van Pruisen (1774-1837) was als 'opvolgster' van Hortense de Beauharnais de eerste echte koningin van het koninkrijk der Nederlanden.