jodentransport concentratiekampen Auschwitz trein

Treinvervoer naar de concentratiekampen

Als ‘definitieve oplossing op het "Jodenvraagstuk"’ besloot het Duitse nationaalsocialistische opperbevel in 1941 op grote schaal joden en andere ‘Unerwünschten’ te deporteren en om te brengen. Door middel van onder andere treinen werden ze naar de concentratiekampen vervoerd.

In 1941 gingen de nazi’s over tot de grootschalige vernietiging van de joodse bevolking in Europa. Voordat de concentratiekampen in gebruik raakten hadden Duitse soldaten en opsporingsgroepen al meer dan een miljoen Joden gedood. Op de Wannsee Conferentie, gehouden op 20 januari 1942 in Berlijn, werd een efficiëntere uitvoering van de Jodenvervolging besproken. Er waren al een aantal concentratiekampen opgericht in Polen en op de vergadering werd onder andere het transport naar de kampen vastgesteld.

Organisatie van het treintransport

Een aantal Duitse overheidsinstellingen zoals de Rijksveiligheidsinstelling, de Ordepolitie, het ministerie van Vervoerszaken en het ministerie van Buitenlandse zaken werden verantwoordelijk gesteld voor het transporteren van de ‘Unerwünschten’. Adolf Eichmann, SS’er en tevens Minister van Vervoerszaken, coördineerde het treinverkeer van en naar de concentratiekampen. Het Duitse Ministerie van Buitenlandse zaken onderhandelde met andere asmogendheden over het uitleveren van joden aan Duitsland.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Leefomstandigheden

Er reden treinen vanuit alle landen in Europa die door de Duitsers bezet waren. Hiervoor werden zowel personen- als goederenwagons ingezet. De treinreis duurde vaak dagen en de ‘passagiers’ werden slecht behandeld en niet gevoed. De enige sanitaire voorziening was vaak een emmer om de behoefte in te doen. Er hing een permanente geur van urine, die nog ondraaglijker werd doordat iedereen hutjemutje bij elkaar in een wagon gepropt werd, vaak met amper ruimte om even te kunnen zitten of liggen. Een gemiddeld transport vervoerde vaak wel 1000 mensen in één trein. Veel gevangenen stierven tijdens de reis wegens de slechte omstandigheden. Ontsnappen was bijna onmogelijk: de wagons werden vanaf de buitenkant afgesloten. Als gedeporteerden dit toch probeerden, werden ze door de treinbewakers neergeschoten. In totaal werden 11 miljoen Joden, Roma en Sinti middels de trein of een ander vervoersmiddel gedeporteerd naar de concentratiekampen. Velen daarvan keerden nooit meer terug.

De betrokkenheid van de NS

Ook in Nederland moest transport van en naar concentratiekampen geregeld worden. Dit werd grotendeels geregeld door de Nederlandse Spoorwegen (NS). De spoorlijn naar Westerbork werd bijvoorbeeld door de NS gebouwd. In totaal zijn ongeveer honderdduizend joden met medewerking van de NS getransporteerd naar concentratiekampen. De transporten zouden het bedrijf zo’n 2,5 miljoen euro opgeleverd hebben. Lange tijd protesteerde de NS niet tegen de deportaties van de joden. Pas vanaf 1944 nam de NS deel aan protesten tegen de nazi’s. Dertigduizend medewerkers namen bijvoorbeeld deel aan de Spoorwegstaking van 1944, waar de Nederlandse regering in Londen tot had opgeroepen. De NS ziet de betrokkenheid bij de Holocaust als een zwarte bladzijde in zijn geschiedenis. In 2005 bood het bedrijf officieel zijn excuses aan, maar velen vonden dit niet genoeg. In 2020 besloot het bedrijf daarom om ook financiële compensatie te bieden voor slachtoffers van de Holocaust.