Ibn Battuta: de islamitische Marco Polo

Mogelijk reisde hij meer dan enig ander mens vóór de uitvinding van het vliegtuig. Hij reisde verder dan Marco Polo, hij bereikte bestemmingen zo ver als China en Mali en was bijzonder nieuwsgierig. Dit is het verhaal van Ibn Battuta, de bekendste reiziger uit de islamitische wereld. Hij bundelde zijn ervaringen in een boek, Rihla, dat nog altijd wereldberoemd is.

Geboren in Marokko

Ibn Battuta werd geboren in 1304 in het Marokkaanse Tanger. Hij was zoon van een welvarende familie van Islamitische rechtsgeleerden (Kadi). De jonge Battuta koos de koers van zijn voorvaderen en volgde een opleiding rechtsgeleerdheid. Op zijn eenentwintigste maakte Battuta zijn eerste reis. De bestemming was Mekka, het bezoeken van deze stad, de Hadj, is een islamitische verplichting, vastgelegd in de vijf zuilen van de islam.

Het huis van de islam

Battuta werd geboren in een tijd van grote welvaart. De Marokkaanse dynastie van Meriniden was op het hoogtepunt van haar macht en de politieke situatie van redelijk stabiel. De islamitische wereld was geen politieke eenheid, maar de leer van de Oemma of islamitische wereldgemeenschap, gaf Battuta de mogelijkheid alle islamitische gebieden te bereizen. Hij kon in alle delen van de islamitische wereld –huis van islam, naar Dar-Al Islam- rekenen op gastvrijheid.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Gouden tijdperk voorbij?

Niet alles was rooskleurig. Vreemdelingen bonsden op de deuren van het Huis van de Islam. Er was een voortdurende dreiging van de Europese christenen; de Reconquista was in volle gang en kruisvaarders maakte het Heilige Land onveilig. Vanuit het oosten kwam echter een grotere dreiging. In de loop van enkele generaties was het Mongoolse rijk van Dzjengiz Khan uitgegroeid tot een wereldmacht. Bagdad, ooit de hoofdstad van islamitische cultuur en wetenschap, was al gevallen in 1258. Was het gouden tijdperk van de islam voorbij?

Meereizen met karavanen

Battuta reisde over land. Hij sloot zich aan bij de handelskaravanen van de talloze handelaars die door de gevaarlijke woestijnen trokken. Op deze tochten sprak hij recht met zijn kennis van de islamitische wetten en deed hij velen steden aan. Hij reisde door Tunis en Algiers door de woestijnen naar Alexandrië en Caïro, een van de grootste steden op de wereld. Hij nam de tijd, het pelgrimsseizoen zou enkele maanden later beginnen. In Egypte voer hij over de Nijl en beschreef haar pracht.

Een grote omweg

Battuta nam een omweg door eerst Jeruzalem en Damascus aan te doen. Waarschijnlijk was deze route veiliger dan een rechtstreekse route, omdat de handelsbetrekkingen tussen Egypte en Syrië bijzonder sterk waren. Battuta bereikte Medina en Mekka in oktober 1326. Hij volbracht de Hadj en was klaar om terug te keren naar Marokko.

Een verlengde Hadj

Maar hij keerde niet terug. Battuta was jong en welvarend genoeg om lange reizen te maken. De voor zijn dagen al lange reis naar Mekka wakkerde een reislust in hem aan. De volgende dertig jaar van zijn leven zou Battuta bijna constant op weg zijn naar nieuwe bestemmingen. Enkele keren onderbrak hij zijn reis. Als rechtsgeleerde bood hij zijn diensten aan en hij trouwde meermaals. Hij betaalde zijn reis met zijn kennis van de islam, maar was ook afhankelijk van de liefdadigheid van moslims. Het geven van aalmoezen (Zakat) vormt namelijk ook een zuil binnen de Islam.

Twee bijzondere regels

Battuta stelde twee regels op die leidend zouden zijn voor zijn reizen. Allereerst bepaalde hij dat hij enkel islamitisch gebied (Dar-Al Islam) zou bezoeken. Deze regel vormde nauwelijks een beperking: de islam was de best verspreide religie van de wereld. Gelovigen woonden in gebieden van Spanje tot het huidige Indonesië en van de Krim tot Mozambique. Met de tweede regel voorzag Battuta zich van voortdurend avontuur; hij zou proberen om nooit twee keer dezelfde weg te bereizen.

Battuta op weg naar Perzië

Na zijn vertrek uit Mekka trok Battuta noordwaarts. Uit nieuwsgierigheid en reislust was hij vastbesloten om het Khanaat van de Gouden Horde te bereiken, gelegen rond de Zwarte Zee. Hij reisde door de gebieden die waren ontvolkt en geplunderd door Mongoolse veroveraars. Battuta had goede relaties met Perzische handelaars en slaagde er zo in veilig Perzië te bereiken.

De Aziatische handelsroutes

Zoals Battuta naar Mekka kon reizen met de handelskaravanen, zo zou hij zijn reizen vervolgen over de grote Aziatische handelsroutes. Deze routes waren veiliger en de tussenliggende handelssteden boden goed onderdak voor een reiziger. Ook de Indische oceaan kende een uitgebreid handelsnetwerk van Arabische handelaren. De Arabische handelsposten in Indonesië werden ook aangedaan door Battuta.

Waarom Battuta reisde

Battuta was ongetwijfeld bevangen van een enorme nieuwsgierigheid. Zijn reis had ook een religieus doel. Battuta volgde de traditie van reizende Oelama door te studeren aan de grootste en bekendste scholen en bibliotheken van de islamitische wereld. Waar hij kwam studeerde hij en deelde hij zijn kennis uit door te lezen en te spreken. Hij bezocht de tuinen van Shiraz, de badhuizen van Bagdad en ontmoette de regerende koning: Abu Sa’id van het Il-Khanaat. Hij reisde vervolgens naar Tabriz, in het huidige Azerbeidzjaan. Hij verbleef er kort en keerde terug naar Mekka in 1328. Hier zou hij zich een jaar vestigen.

Varen richting het zuiden

Zijn nieuwe reis voerde over de Rode Zee. Hij reisde per boot naar Jemen, hier bezocht hij meerdere steden. Al gauw ging hij verder zuidwaarts. Langs de hoorn van Afrika voer hij naar de Arabische nederzettingen in Mogadishu, Zanzibar en Kilwa. Hiermee had hij het meest zuidelijke punt van de islamitische wereld bereikt. Hij voer noordwaarts naar het huidige Oman, voer door de straat van Hormus en ging weer aan land in Qatif. Vanaf deze plek doorkruiste hij het Arabisch schiereiland, op weg naar Mekka. Hij bereikte de stad in 1330. Dit keer bleef Battuta drie jaar.

Een omweg naar India

Ibn Battuta had een nieuwe bestemming op het oog, Delhi. India was echter lastig te bereiken. De reis was gevaarlijk en er werd slechts sporadisch Arabisch gesproken. Hij reisde eerst naar Anatolië, waar hij zich kon aansluiten bij een karavaan richting India. Hij bezocht de beroemde draaiende derwisjen van Konya en voer over de Zwarte Zee. Vanaf de Krim zou hij over het land reizen.

Reizen over de zijderoute

Battuta voerde naar het oosten over de Zijderoute. Deze route werd beschermd door de Mongolen en vormde een betrouwbare reisroute. Battuta beschreef hier de steppen en de karavaan van de Khan van de Gouden Horde. Hij knoopte relaties aan met deze vorst en sprak af dat hij zijn vrouw, een Byzantijnse prinses, mocht bijstaan op een reis naar Constantinopel in 1332. Hij bleef hier een maand, om zich met hetzelfde gemak weer te voegen bij de karavaan van de Khan, op weg naar de steppen van centraal Azië. Een jaar later reed de groep India binnen.

Avontuur in India

Jaren van reizen en studie maakten Battuta een kundige rechtsgeleerde. In deze hoedanigheid sloot hij zich aan bij het hof van de sultan van Delhi. Hij zou acht jaar blijven als raadgever en bezocht heel India. Een opstand trof het land. De vorst kreeg excentrieke neigingen en wantrouwde iedereen uit zijn omgeving. Ibn Battuta werd gevangen gezet. Negen dagen later werd hij vrijgelaten, met de opdracht het hof te verlaten. De sultan zond hem als ambassadeur naar de Chinese keizer in Beijing.

Naar het uiterste oosten

Battuta verliet het islamitische gebied voor een reis naar China, maar niet zonder een omweg. Een schipbreuk dwong Battuta zijn plannen te veranderen en in de loop van de jaren 1340-1344 bezocht hij eerst de Maladieven en Sri Lanka, hier zocht hij handelaars om hem naar China te brengen. Dit lukte, hij reisde met Arabische handelaars naar de handelsposten in Maleisië en Sumatra en eindelijk, in 1345, bereikte hij Guangzhou in China.

Battuta breekt de eerste regel

Battuta reisde rond in China. Hij schreef in zijn Rhila over een bezoek aan Beijing. Dit verslag wordt, evenals het bezoek van tijdgenoot Marco Polo, betwist. De Chinese stad was gesloten en buitenstaanders werden niet toegelaten. Hij stond versteld van alle pracht en praal van het land, maar verafschuwde het heidendom dat het land in zijn greep hield. In zijn Rhila was hij negatief en kortaf over China, hij bleef dan ook niet lang. Ibn Battuta was moe en wilde naar huis, naar Marokko.

Terug naar Marokko

Drie jaar duurde de reis naar huis. Hij reisde langs Bagdad, Damascus en Caïro. Het laatste stuk reisde hij per boot, hij deed ook Sardinië aan. Het was 1347 en de Zwarte Dood raasde door het Midden-Oosten. Battuta arriveerde in Tangers in 1348, om er achter te komen dat zijn ouders al jaren terug gestorven waren. Hij was al vierentwintig jaar op reis geweest.

Ibn Battuta in Europa

Hier begint zijn laatste reis. Een oversteek van de straat van Gibraltar verliep vlekkeloos. Hij trok naar Granada. In eerste instantie reisde hij als soldaat, om de christelijke dreiging te weerstaan. Hij verliet dit doel snel en reisde op eigen initiatief verder, als toerist. Hij maakte een korte rondreis door Spanje en keerde terug. Hij bezocht geen christelijk gebied. Vergeleken met de pracht van de Arabische wereld was Noord-Europa barbaars en achterlijk. In 1350 was hij weer in Marokko.

De laatste fase

Eén deel van het Islamitische Huis had hij nog niet bezocht. Na een reis rond de koningssteden trok hij zuidwaarts, door de Sahara. Je kunt hier lezen wat hij daar meemaakte. Via de rijke koninkrijken van Mali en Gao keerde hij voor de laatste keer terug. Ibn Battuta was ouder geworden en leed onder de droogte en aftakeling van zijn bereisde lichaam.

De grootste reiziger van zijn tijd

Zijn reizen stopten in 1354, na dertig jaar gereisd te hebben. De volgende jaren legde hij zich toe op het schrijven en publiceren van zijn Rihla. Hij had veel verhalen te vertellen. Hij bereikte de uitersten van de significante wereld. Hij legde meer dan 75.000 kilometer af. Dit zijn gigantische afstanden, zelfs voor ons tijdperk.