De VOC op Ceylon

Het bedrijven van slimme diplomatie was voor de VOC vaak veel voordeliger dan er overal met gestrekt been ingaan. Op Ceylon (tegenwoordig Sri Lanka) voegde de Compagnie zich volledig naar het wereldbeeld van de koningen daar, nadat een agressiever beleid op niks was uitgedraaid. Het eiland was voornamelijk van belang vanwege de handel in kaneel en olifanten.

Portugal komt en gaat

Al in 1505 arriveerden de eerste Portugezen op Ceylon. Aan het einde van de zestiende eeuw hadden zij alle noordelijke en zuidwestelijke kustgebieden in handen. De eerste Nederlandse contacten op het eiland legde gezant Joris van Spilbergen met de koning van Kandy, een van de machtigere rijken op Ceylon. Hij sloot een verbond om gezamenlijk de Portugezen te verdrijven. Wegens diplomatieke blunders liep deze alliantie echter direct op de klippen.

In 1637 werd een nieuwe poging gedaan. In ruil voor een monopolie op de handel in kaneel zou de VOC de Portugezen verdrijven. Daarnaast wilde de Compagnie een onkostenvergoeding voor de oorlog – tot die tijd zou ze de forten aan de kust zelf bezetten. Vanaf 1658 kwam ook de noordelijke kust in Nederlandse handen en was het monopolie een feit.

Beleid van de VOC in Ceylon

De Kandianen hadden hiermee de ene onderdrukker voor de andere ingewisseld. Aangezien de agressieve politiek weinig opleverde en zelfs averechts leek te werken, begon de VOC aan het einde van de zeventiende eeuw met een gematigder beleid. Men ging volledig mee in het wereldbeeld van de koning van Kandy en respecteerde de gevoeligheden aan het hof. Jaarlijkse geschenken aan de koning golden in Singarese ogen als tribuut. De koning kon dan ook spreken van ‘mijn Nederlanders’, die de kustgebieden beheerden ‘voor de keizer van Ceylon’.

Tot afschuw van predikanten en bepaalde hoge bestuurders werd het boeddhisme toegestaan en zelfs gesteund door monniken per schip te vervoeren. Omgekeerd liet de VOC nauwelijks mensen tot het protestants-christelijke geloof bekeren, behalve katholieken. Een andere uitzondering waren sommige zonen uit hoge families die een ‘westerse’ opleiding kregen, in de hoop hun loyaliteit te vergroten.

Olifanten en Kaneel

Tot slot eiste de VOC niet langer het monopolie op alle goederen, slechts op kaneel en olifanten. Die laatsten werden vooral in Azië verhandeld. In Azië werden olifanten van oudsher gebruikt als rijdier, lastdier en oorlogswapen. De VOC liet een speciale kade aanleggen voor het inschepen van olifanten. In totaal verhandelde ze naar schatting zo’n 80 beesten per jaar, die per stuk wel 7000 gulden konden opbrengen.

In de achttiende eeuw nam de onenigheid toch weer toe. Kaneel werd op Sri Lanka geoogst door de kaste van de Chalia. Door de wens van de VOC om meer kaneel te verbouwen moesten zij hier onevenredig veel tijd aan besteden. Daarnaast wilden zij de grond liever voor andere gewassen gebruiken, zoals rijst. De pogingen van de Nederlanders om zelf kaneel te verbouwen op plantages waren redelijk succesvol, maar namen de onvrede niet helemaal weg.

Einde Nederlandse aanwezigheid

In 1760 vond een grote opstand op Ceylon plaats, waarbij de Nederlanders werden teruggedrongen tot de kust. Het koninkrijk Kandy zocht toenadering tot de Engelsen, die rond 1800 de positie van Nederland op het eiland hadden overgenomen. In 1802, precies tweehonderd jaar na de eerste expeditie, werden de laatste bezittingen aan de Engelsen overgedragen. Tegenwoordig herinneren onder andere de forten, begraafplaatsen, delen van het rechtssysteem en een kleine bevolkingsgroep van Dutch Burghers nog aan Sri Lanka’s Nederlandse episode.

afbeeldingen

• Wikimedia Commons. Joris van Spilbergen [Public Domain]
• Wikimedia Commons. Embleem Ceylon [Public Domain]