Hoe de onschuldige Irma Grese veranderde in ‘De blonde Engel des doods’

Hoewel vrouwelijke concentratiekampbewakers vaak minder bekend zijn dan hun mannelijke tegenhangers, betekent dit niet per se dat zij minder wreed waren. Sterker nog: een van de beruchtste, gevreesde en vooral meest sadistische bewakers die ooit in een naziconcentratiekamp heeft gediend, was een vrouw. Tijdens het Bergen-Belsenproces na de oorlog stond Irma Grese, toen slechts 22 jaar oud, bekend als ‘het Beest van Bergen-Belsen’.

De jonge Irma Grese werd aanhanger van het nazisme

De blauwogige blondine – het ideaal van Hitlers Arisch ras – Irmgard Isle Ide Grese werd geboren op 7 oktober 1923. Toen Grese veertien jaar oud was, pleegde haar moeder zelfmoord en werd ze alleen opgevoed door haar vader. Grese werd omschreven als een verlegen en zachtaardig kind, dat liever conflicten vermeed. Op vijftienjarige leeftijd wilde Grese zich echter aansluiten bij de Bund Deutscher Mädel, de nazi-jeugdbeweging voor meisjes. Maar dit werd haar ten strengste verboden door haar vader.

Haar jeugd werd door buitenstaanders omschreven als problematisch. Niet alleen in het gezin waren er problemen, maar ook op school had Grese het lastig. Ze haalde slechte cijfers en werd gepest op school, wat haar uiteindelijk in 1938 deed besluiten vroegtijdig te stoppen met leren. Grese meldde zich aan bij de Reichsarbeitsdienst, waarbij ze tijdens een verplicht Landjahr aan het werk ging op een boerderij en later in een melkwinkel. Hierna wilde ze graag verpleegster worden. Haar eerste stap in deze richting was een positie in het Hohenlychen Sanatorium onder leiding van professor Dr. Karl Gebhardt, van wie na de oorlog duidelijk werd dat hij een van de eersten was die wrede experimenten uitvoerde op ‘untermenschen’. Na twee jaar dienst, slaagde Grese er echter niet in een plaats te bemachtigen voor verdere opleiding als verpleegster. Ze werd uiteindelijk naar een zuivelfabriek in Fürstenberg gestuurd, vlakbij concentratiekamp Ravensbrück, om daar geld te gaan verdienen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Kort hierna meldde Grese zich op haar achttiende vrijwillig aan bij de SS als Helferin, nadat ze had gereageerd op een advertentie waarop stond dat de SS vrouwelijke bewaaksters zocht. De advertentie beloofde niet alleen een goed betaalde baan, maar ook huisvesting en kleding, inclusief uniform.

Opleiding tot Aufseherin in Ravensbrück

Voordat Grese daadwerkelijk werd toegelaten tot de training voor kampbewaakster, moest ze een grondige medische keuring ondergaan en toetsen volbrengen. Dat lukte. Gedurende de daaropvolgende drie weken doorstond ze een intense training, gericht op het verharden van haar karakter en het ontwikkelen van een fanatieke toewijding aan de nazistische ideologie. Ooggetuigen herinnerden zich dat Grese zich in haar eerste dagen verontschuldigde tegenover kampgevangenen wanneer ze hen voor de voeten liep, maar dat haar beleefdheid na vier dagen al volledig verdwenen was. Grese zou alles wat haar werd geleerd op de opleiding, gretig hebben omarmd. Ze raakte eraan gewend om mensen te slaan en te schoppen met laarzen, knuppels en met een cellofaanzweep. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog verklaarde Grese tijdens het Bergen-Belsenproces dat ze tegen het einde van de drie weken durende training een belangrijke mijlpaal in haar leven had bereikt. Naar haar idee had de ideologie van het nazisme haar een doel gegeven.

Na haar training werd in 1943 besloten dat Grese zou worden overgeplaatst naar kamp Auschwitz-Birkenau om daar als bewaakster te werken. Tijdens het Bergen-Belsenproces benadrukte ze ook de slechte relatie met haar vader. Voordat ze namelijk naar Polen vertrok, bezocht ze haar vader die haar vervolgens de rug toekeerde toen hij haar in SS-uniform binnen zag komen lopen. Hij zette haar het huis uit en heeft zijn jonge dochter nooit meer aangekeken.

Irma Grese in concentratiekamp Auschwitz-Birkenau

In maart 1943 liep de 20-jarige Irma Grese met zware laarzen concentratiekamp Auschwitz-Birkenau binnen. Vanaf dat moment zou er altijd een pistool of een zweep gevlochten uit cellofaan in een van haar handen te vinden zijn. Als loyaal, toegewijd en gehoorzaam lid van de nazi-partij klom ze snel op in de rangen. Ze streefde naar perfectie en zette zich volledig in voor haar taken. Deze inzet werd beloond. Op twintigjarige leeftijd werd Irma Grese SS-Oberscharführer, iets wat zeldzaam was voor iemand van haar leeftijd en geslacht. Ze werd hiermee in 1943 de op één na hoogste kampbewaakster in Auschwitz-Birkenau en met haar wrede regime stichtte ze een ware angstcultuur onder de gevangenen.

Na de Tweede Wereldoorlog vertelden overlevenden verschillende verhalen over de gruweldaden die Grese beging. Zo stak ze op een dag de ogen van een jong meisje uit omdat het meisje met een bekende had gesproken door het prikkeldraad. Ook liet Grese gevangenen urenlang op appèl staan, ongeacht het weer. Van de beruchte kamparts Josef Mengele, met wie ze ook een tijdlang een relatie had, mocht ze vaak de selectie uitvoeren. Ze nam dan actief deel aan de beslissingen over wie in de barakken bleef, wie proefpersoon werd voor Mengele’s experimenten en wie richting de gaskamer ging. En als Grese onder de gevangenen een vrouw zag die in haar ogen knapper was dan zij, wist elke gevangene wat er zou volgen. Uit wrok en jaloezie werd de ‘knappere vrouw’ dan geslagen met de zweep om vervolgens door Grese naar de gaskamer gestuurd te worden.

Ook bezat ze twee grote honden die waren getraind om te doden. Naar verluidt hield ze de honden bewust hongerig om ze agressief en enthousiast te maken om aan te vallen. Ze zette de honden regelmatig op de gevangene af en keek vrolijk toe hoe ze de gevangenen verscheurden. Overlevenden beweerden dat als de gevangenen niet genoeg schreeuwden, Grese hen zou schoppen met haar laarzen. Volgens de overlevenden vonden dagelijks minstens dertig gevangenen de dood door Greses wrede handelen.

‘Het mooie beest’

De gevangenenarts van concentratiekamp Auschwitz-Birkenau, dokter Gisella Perl, beschreef de jonge Irma Grese als volgt: “Ze was een van de mooiste vrouwen die ik ooit heb gezien. Haar lichaam was perfect in elke lijn, haar gezicht helder en engelachtig, en haar blauwe ogen…de meest onschuldige ogen die je je kunt voorstellen. En toch was Irma Grese de meest verdorven, wrede, fantasierijke viezerik die ik ooit ben tegengekomen.”

Irma Grese viel bij velen op door haar schoonheid. In tegenstelling tot veel andere kampbewakers, zag zij er altijd verzorgd uit. Naast haar opgestoken blonde haar en blauwe ogen, droeg ze vakkundig op maat gemaakte uniformen en was ze dol op zeldzame en dure parfums. Maar na verloop van tijd ontwikkelde Grese ook een fascinatie voor het vrouwelijk lichaam. Uit genot zou Grese met haar zweep op borsten van meerdere vrouwen hebben geslagen, wat bij de vrouwen infecties veroorzaakte. Grese riep vervolgens dokter Giselle Perl om deze vrouwen zonder verdoving en met een niet-steriel mes te opereren. Perl beweerde dat Grese een erotische sensatie kreeg bij het zien van het lijden van haar slachtoffers die het uitschreeuwde van de pijn. Grese kreeg mede hierdoor al snel meerdere bijnamen waaronder ‘Het mooie beest’ en ‘De blonde Engel des doods’.

Toen het Rode Leger Auschwitz naderde in januari 1945, werd Grese op 18 januari 1945 overgeplaatst naar Ravensbrück en vervolgens in maart 1945 naar Bergen-Belsen. Ondanks haar korte tijd in Bergen-Belsen, ze diende er slechts drieënhalve week, ging ze daar zo tekeer dat de gevangenen haar in die korte periode al als het ‘Beest van Bergen-Belsen’ bestempelden. In april 1945 werd ze gevangengenomen door Britse en Canadese troepen toen zij concentratiekamp Bergen-Belsen bevrijdden. Enige tijd later werd Grese opgeroepen om te verschijnen voor het zogenaamde Bergen-Belsenproces.

Het Bergen-Belsenproces dat leidde tot de strop

In de beklaagdenbank stonden 45 verdachten, elk beschuldigd van oorlogsmisdaden. Ieder van hen hield een papieren bordje vast met een nummer dat hen gedurende het Bergen-Belsenproces identificeerde. Nummer negen werd vastgehouden door de 22-jarige Irma Grese, die – te midden van de geruchten over haar misdaden – opnieuw de aandacht trok vanwege haar schoonheid.

Tijdens het Bergen-Belsenproces verklaarde Grese dat ze slechts bevelen had opgevolgd en dat ze het leven van sommige gevangenen had gered door ze te verbergen voor Mengele. Volgens haar was zij de reden dat deze vrouwen niet in de gaskamer terecht waren gekomen. Hoewel Grese aanvankelijk verklaarde dat ze vond dat het hoofd van de SS, Heinrich Himmler, verantwoordelijk moest worden gehouden voor alles wat er in de kampen was gebeurd, voegde ze een paar dagen later toe dat als Himmler schuldig was, zij dat misschien ook was.

Desondanks pleitte ze niet schuldig, maar de getuigenissen van slachtoffers en overlevenden leidden uiteindelijk tot haar doodvonnis. Irma Grese, toen nog maar 22 jaar oud, toonde nauwelijks emotie toen haar vonnis werd uitgesproken. Op 13 december 1945 werd Irma Grese opgehangen, als jongste vrouw die in de 20ste eeuw volgens de Britse wet is geëxecuteerd.