Middeleeuws schilderij van Maximian van Ravenna door Roger Culos, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Acht misverstanden over de middeleeuwen

Als men het over de middeleeuwen heeft (500-1500), wordt er al snel gedacht aan een duistere tijd van verval en stilstand. De mensen uit deze tijd zouden dom geweest zijn en vooral ook onhygiënisch. Dit zijn een aantal van de misverstanden die bestaan over dit tijdperk, mede omdat de middeleeuwen in boeken en films vaak zo afgeschilderd worden. Toch kloppen de meeste vooroordelen die men heeft niet helemaal. In dit artikel worden een aantal van dit soort misverstanden over de middeleeuwen weerlegd.

Iedereen dacht dat de aarde plat was, toch?

Vaak wordt er gedacht dat men in de middeleeuwen, onder druk van de kerk, geloofde dat de aarde plat was. Dit was echter helemaal niet waar. Hoewel er zeker enkele christelijke leiders bestonden die aan de hand van interpretaties van de bijbel beweerden dat de aarde plat was, waren zij een minderheid. Vrijwel alle theologen, wetenschappers en kunstenaars geloofden wel in een ronde aarde. Zij baseerden hun kennis voornamelijk op geschriften uit de oudheid. De Griekse filosoof Pythagoras had namelijk al rond de 6e eeuw voor Christus berekend dat de aarde rond zou zijn.

Dit misverstand is waarschijnlijk rond de 19de eeuw ontstaan. In die periode werden secularisatie en atheïsme populair, en aanhangers van deze stromingen schilderden het christelijke geloof vaak af als onnozel vergeleken met hun eigen tijd. Dat de ‘simpele’ mensen uit de middeleeuwen geloofden in een platte aarde paste natuurlijk goed bij dit idee. Historici en wetenschappers als John Draper en Andrew Dickson White presenteerden het idee dat middeleeuwers geloofden dat de aarde plat was. Veel schoolboeken namen dit over, ondanks dat de meeste historici het hier grondig oneens mee waren.

Hier lees je meer over hoe de middeleeuwers over de vorm van de Aarde dachten.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Tijdens de middeleeuwen werden verschikkelijke martelwerktuigen gebruikt

De ijzeren maagd, martelwerktuig

Er bestaat ook het misverstand dat marteling een veel gebruikt middel was tijdens de middeleeuwen voor wetsovertreders. Ook dit blijkt zeer overdreven. Ja, er werd gemarteld en er werden doodstraffen voltrokken, maar niet op grote schaal, zoals soms beweerd wordt. Dit gebeurde alleen in uitzonderlijke gevallen en bij extreme vergrijpen. Dit misverstand is ontstaan omdat veel martelwerktuigen, die later uitgevonden werden, aan de middeleeuwen worden toegeschreven. Voorbeelden hiervan zijn de ijzeren maagd en de kwelpeer, deze verschrikkelijke martelwerktuigen werden pas in de vroegmoderne tijd uitgevonden en waarschijnlijk ook nauwelijks gebruikt. Schrijvers uit de moderne tijd zagen deze martelwerktuigen echter als een prachtige kans om lugubere verhalen te schrijven over hoe ‘wreed’ de middeleeuwen wel niet waren, voortbordurend op het stigma dat al ontstaan was.

Er werd alleen bier en wijn gedronken in de middeleeuwen

Ook dit is een veel voorkomend misverstand, er zou enkel bier en wijn gedronken worden vanwege het vervuilde water in rivieren en grachten. Hoewel het water vaak vervuild was, waren er ook genoeg bronnen met schoon drinkwater te vinden dat veel gedronken werd. Ook werd water gebruikt om bier en wijn te verdunnen en minder potent te maken.

Wil je meer weten over de drinkgewoonten in de middeleeuwen? Lees hier meer.

De Heksenjacht

Het beeld van heksen die op de brandstapel belandden wordt ook vaak geassocieerd met de middeleeuwen, maar dat is onjuist. De heksenvervolging kwam pas op gang aan het einde van de middeleeuwen en bereikte een hoogtepunt tijdens de renaissance. Er zijn zeker executies van vermeend heksen geweest tijdens de middeleeuwen, maar deze waren vrij zeldzaam. In sommige gebieden, zoals het koninkrijk Hongarije, werd het vervolgen van heksen zelfs verboden omdat heksen simpelweg niet zouden kunnen bestaan. Vanaf de 13de en 14de eeuw laaiden de heksenjachten wat meer op in onder andere het Heilige Roomse Rijk, maar het echte hoogtepunt werd pas tijdens de renaissance en de Vroegmoderne Tijd bereikt. Tussen 1450 en 1750 werden naar schatting 35.000 mensen (voornamelijk vrouwen) geëxecuteerd omdat men vermoedde dat ze zich schuldig hadden bevonden aan hekserij.

Lees hier meer over de heksenjacht in Europa tijdens en na de middeleeuwen.

De middeleeuwen was een tijd van stilstand en achteruitgang

Vaak wordt er gedacht dat door de invloed van de kerk, de wetenschap stillag, en wetenschappers tijdens de middeleeuwen alleen discussieerden over theologische vraagstukken. Hoewel het geloof een belangrijke positie innam in de maatschappij, was er nog steeds genoeg ruimte voor wetenschappelijke vooruitgang. Het waren zelfs de monniken die bijvoorbeeld veel vooruitgang boekten in de medische wetenschap. Tijdens de (hoge)middeleeuwen werden ook nieuwe landbouwtechnieken ontwikkeld die een hogere productiviteit opleverden en binnen de architectuur en infrastructuur werd er ook volop geïnnoveerd.

Ook het onderwijs begon zich tijdens de middeleeuwen te ontwikkelen. Kloosters groeiden uit tot belangrijke centra van cultuur, wetenschap en kennis. Later ontwikkelden ook de eerste kathedraalscholen zich, die uiteindelijk zouden uitgroeien tot de eerste universiteiten van de wereld.

Meer lezen over de vooruitgang die tijdens de middeleeuwen werd geboekt? Klik hier.

In de middeleeuwen at men saai en waren de meeste mensen ondervoed.

Nog een misvatting over de middeleeuwen is dat de meeste mensen alleen maar droog brood en saaie groente aten, en dat vlees een luxe was die alleen de allerrijksten zich kon veroorloven. Uit historisch onderzoek blijkt echter dat het dieet van een gemiddelde middeleeuwse burger een stuk gevarieerder was dan men vaak denkt. Soms wordt er zelfs beweerd dat men in de middeleeuwen enkel aardappelen at. Dit is natuurlijk helemaal fout, aangezien de aardappel pas na de ontdekking van de Nieuwe Wereld naar Europa kwam.

Het middeleeuwse dieet van iemand van lage komaf bestond vaak uit gekookt fruit, granen zoals tarwe, rogge en gerst en af en toe een stukje vlees zoals eend of konijn. Ook waren er al diverse kruiden beschikbaar om het eten meer smaak te geven. Hoewel de specerijenhandel pas in de late middeleeuwen op gang kwam en die specerijen praktisch onbetaalbaar waren voor de meeste burgers, had de gemiddelde burger al een divers scala aan kruiden tot zijn beschikking. Om de stoofpotten die men in die tijd vaak maakte meer smaak te geven werd er volop gebruikgemaakt van kruiden als rozemarijn, peterselie, bieslook, knoflook en basilicum. Het eten van de gemiddelde middeleeuwer was dus allesbehalve saai.

Ook de opvatting dat bijna iedereen zowat omkwam van de honger tijdens de middeleeuwen is onjuist. Honger en schaarste kwamen zeker voor na plunderingen of mislukte oogsten, maar in vredestijd hadden de meeste inwoners gewoon genoeg te eten om te overleven en hun werk te doen.Veel mensen leefden echter wel op de grens van het bestaansminimum, en één of meerdere mislukte oogsten konden grote gevolgen hebben en hongersnoden doen ontstaan.

Wil je meer weten over de eetgewoontes tijdens de middeleeuwen, lees hier meer.

In de middeleeuwen stonk iedereen en hechtte men geen waarde aan persoonlijke hygiëne

Schilderij van een middeleeuws badhuis Hans Wertinger, Public domain, via Wikimedia Commons

Vaak wordt gedacht dat mensen tijdens de middeleeuwen nooit in bad gingen, en dat iedereen zou stinken. Hoewel de gewoontes rond hygiëne tegenwoordig een stuk beter zijn, was het echt niet zo dat de gemiddelde middeleeuwer nog nooit van een bad gehoord had. Bijna iedere middeleeuwse stad had echter een badhuis, waar het ‘gewone’ volk zich regelmatig ging wassen. Hoewel de kerk afkeurend keek naar deze badhuizen, waar mannen en vrouwen samen naakt baden, waren de huizen zeer populair. Het idee dat de middeleeuwers zich in de stadsgrachten zouden wassen, waar al het vuil van de stad in gedumpt werd, is in veel gevallen ook niet juist.

Ook werd er in de middeleeuwen al een voorloper op de tandenborstel gebruikt, dus het beeld dat iedereen met verrotte tanden rondliep, is ook niet helemaal juist.

Lees hier meer over persoonlijke hygiëne in de middeleeuwen

Als je als mens de 40 bereikte in de middeleeuwen, was je al ontzettend oud.

Vaak wordt er gedacht dat de levensverwachting in de middeleeuwen ontzettend laag lag, en dat men niet ouder werd dan 40 of hooguit 50. Deze misvatting komt grotendeels voort uit de vorige misvattingen, men dacht dat door de slechte hygiëne, het vele geweld en het slechte eetpatroon, de middeleeuwers al op jonge leeftijd stierven.

Wanneer je kijkt naar de gemiddelde levensverwachting van een persoon uit de middeleeuwen lijkt deze opvatting redelijk te kloppen. De levensverwachting in het middeleeuwse Engeland lag tussen 25 en 30 jaar oud. Dat klinkt ontzettend jong, maar geeft een vertekend beeld. Bij het berekenen van de levensverwachting, wordt sterfte bij geboorte ook meegerekend. Omdat de medische kennis nog lang niet zo groot was als nu, overleden veel kinderen bij de geboorte. Ook waren heel jonge kinderen kwetsbaar voor ziekte, en overleden sneller dan in latere tijdperken. Hierdoor werd de gemiddelde levensverwachting zo laag. Als je als mens namelijk 25 jaar oud wist te worden, lag je levensverwachting ineens rond de 50. Daarnaast lag de gemiddelde levensverwachting ook zeer laag door grote epidemieën zoals de pest.

Als het je lukte om als kind te overleven, en vervolgens in je volwassen leven niet in een tijd of plaats te leven waar de pest heerste, was de kans zeer reëel dat je een mooie leeftijd als 70 of 80 jaar oud kon bereiken. Het kwam zelfs heel af en toe voor dat iemand in de middeleeuwen de 100 aantikte.

Lees hier meer over de levensverwachting in de middeleeuwen