Constantinopel: handelsknooppunt van het Byzantijnse Rijk

De Byzantijnse hoofdstad Constantinopel was een belangrijk handelskruispunt. Koopvaarders die van de Zwarte Zee naar de Middellandse Zee voeren of andersom moesten deze stad passeren en ook de handel tussen Europa en Azië verliep grotendeels langs Constantinopel. Tijdens een groot deel van de middeleeuwen was het de machtigste handelsstad van Europa, totdat Italiaanse concurrentie en uiteindelijk de verovering door de Turken de stad ten val brachten.

In het eerste millennium voor Christus stichtten Griekse en Fenicische kolonisten vele steden in het Middellandse Zeegebied. Zo bouwden Griekse kolonisten uit Megara in 657 voor Christus de stad Byzantium. Volgens legendes vroeg de Megaraanse held Byzas aan een orakel waar hij het beste zijn stad kon stichtten, waarop het orakel antwoordde: “Tegenover de blinden”. Met ‘de blinden’ werden de inwoners van de stad Chalcedon bedoeld, die aan de oostzijde van de Bosporus zee-engte woonden. Zij hadden een stad gesticht op slechts drie kilometer afstand van een uitzonderlijk voordelige locatie, waardoor zij blind genoemd werden. Op deze plek stichtte Byzas de stad Byzantium en het zou later blijken hoe goedgelegen de stad feitelijk was.

Het Byzantijnse Rijk

Byzantium sloot een bondgenootschap met het Romeinse Rijk en had veel profijt van deze vriendschap. Tijdens een Romeinse burgeroorlog in 196 na Christus koos de stad echter de verkeerde partij en de Romeinse keizer Septimius Severus verwoestte de stad grotendeels. Na deze afstraffing besloot hij de stad echter ook weer te herstellen en groeide Byzantium alsnog uit tot een belangrijk handelscentrum. Constantijn de Grote zag zelfs zoveel potentie in de stad dat hij Byzantium in 324 liet ombouwen tot zijn hoofdstad. De stad zou voortaan Konstantinopolis heten en werd na de splitsing van het Romeinse Rijk in 395 de hoofdstad van de oostelijke helft: het Byzantijnse Rijk.

Unieke ligging

Constantinopel genoot een unieke ligging, die de stad zowel een economisch als een strategisch voordeel gaf. Gelegen op een schiereiland, de Gouden Hoorn, keek de stad uit over de Bosporus. Deze zeestraat was hooguit een kilometer breed en al het zeeverkeer tussen de Zwarte Zee en de Middellandse Zee moest door deze nauwe doorgang. Constantinopel was een tussenstop voor handelsschepen en de Byzantijnse leiders profiteerden hiervan. Over zowel import als export hief de stad tien procent belasting. Ook de handel tussen Azië en Europa verliep hoofdzakelijk langs Constantinopel. Zo profiteerde Constantinopel van twee grote handelsroutes.

Export en import

Maar Constantinopel was niet slechts een doorvoerroute. De stad verhandelde zelf ook een groot aantal producten, die gewonnen werden in de regio. Zo leende de waterrijke omgeving van Constantinopel zich voor de visvangst en bood het achterland zout, hout en bijenwas. Ook verhandelde de stad allerlei metalen zoals ijzer en staal. De voornaamste behoeften van de stad zelf waren graan en zijde. Het Byzantijnse Rijk was een keizerrijk met een grote bevolking en had dus veel voedsel nodig. Graan werd voornamelijk ingevoerd vanuit het Midden-Oosten uit landen als Syrië en Egypte. Zijde kwam via de Zijderoute vanuit China naar Europa en was een zeer gewild product onder de Byzantijnse bovenklasse.

Ondergang van Constantinopel

In de 12e eeuw na Christus begon de dominante handelspositie van Constantinopel te verslappen. Deze afname werd versterkt door de Vierde Kruistocht (1202-1204), waarin Europese kruisridders de stad belegerden en plunderden. Venetiaanse en Genuaanse handelaren namen geleidelijk de markt over en de Ottomaanse Turken drongen steeds verder op in het Byzantijnse territorium. In 1453 bereikten de Turkse legers ook de Byzantijnse hoofdstad: Constantinopel. De inwoners dachten de belegering te kunnen winnen, aangezien vorige aanvallen op de stad ook waren mislukt. Door middel van superieure artillerie en een groot aantal manschappen slaagde de Ottomaanse sultan Mehmet II er toch in de stad te veroveren. Hij maakte van Constantinopel de nieuwe hoofdstad van het Ottomaanse Rijk. Het zou later Istanbul gaan heten.