Les over Canadezen

Onderwijs tijdens de Tweede Wereldoorlog

Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger Nederland binnen. Na vijf dagen strijd moest Nederland zich gewonnen geven en begon de Duitse bezetting. De meeste Nederlanders probeerden het leven weer op te pakken. Wat merkten de leerlingen van de Nederlandse scholen van de Duitse bezetting?

Verboden boeken

Na het begin van de bezetting wilden de Duitsers dat het normale leven weer snel werd opgepakt. De dagen van het oorlogsgeweld waren voorbij en de Nederlanders moesten leren leven onder de nieuwe machthebbers. Daarom gingen de scholen aan het eind van de maand weer open. Maandenlang veranderde er niks aan het Nederlandse onderwijs, maar na een half jaar worden de eerste boeken en liedjes verboden. De onderwijzers trokken zich er weinig van aan en bleven regelmatig gebruik maken van boeken over bijvoorbeeld de vaderlandse geschiedenis.

Universiteiten mochten tijdens de oorlog ook openblijven. Toen de studenten in 1943 een loyaliteitsverklaring aan het nazi-regime moesten ondertekenen, deed de meerderheid dit niet en doken veel studenten onder.

Van ariërverklaring door onderwijzers tot deportatie van schoolkinderen

Scholen moesten al in oktober 1940 melding doen van Joodse leerkrachten. Verder moesten onderwijzers de zogenaamde ‘Ariërverklaring’ ondertekenen, waarbij ze moesten vaststellen dat ze geen Joods waren. Ook moesten schoolbesturen bevestigen dat ze de regels die door de bezetter werden opgelegd na zouden komen.

In de zomer van 1941 werd bekend dat er in het volgende schooljaar geen joodse kinderen meer toegelaten mochten worden. De scholen moesten een namenlijst opsturen waarop alle joodse kinderen vermeld stonden. Het landelijke bestuursorgaan van het christelijke volksonderwijs schreef daarop een brief naar de bezetter dat “het om des beginsels wil gegrond op Gods woord, daaraan niet kan voldoen”.

Joodse kinderen konden vanaf dat moment nog wel naar aparte Joodse scholen. Deze scholen sloten later in de oorlog hun deuren omdat de joodse kinderen en leraren ofwel gevlucht waren, ofwel gedeporteerd werden naar concentratiekampen en vernietigingskampen.

School in de Tweede Wereldoorlog

Op alle Nederlandse scholen werd het lespakket aangepast. Op de basisschool moest er meer lichamelijke oefening worden gegeven en in de klassen 7 en 8 werd de Duitse taal een verplicht onderdeel. Ook voor volwassenen was er de mogelijkheid om een cursus Duits te volgen, zodat je makkelijker kon communiceren met de bezetters. Het was onderdeel van het plan om de Nederlanders in te burgeren in het Duitse Rijk.

Naarmate de oorlog vorderde, ontstond er een gebrek aan lesmateriaal en de schriften worden vervangen door ouderwetse leien. De herfstvakantie werd verplaatst naar de maand november om brandstof te besparen. In Vlaardingen werden scholen gevorderd door de bezetter, waardoor er maar beperkte ruimte beschikbaar was om les te geven. Om dit op te lossen werden er wisselroosters ingevoerd waarbij de ene helft van de leerlingen ’s morgens en de andere helft ’s middags naar school ging. Bij het gevaar van bombardementen klonk dikwijls het luchtalarm, waardoor kinderen zeer geoefend werden in het schuilen onder schoolbanken. Alles wat de kleuren van de Nederlandse vlag of wimpel had werd verboden.

Gepeste NSB'ers

De Duitsers hadden veel moeite met het ingewikkelde schoolsysteem van Nederland, waar de verzuiling diep doorgedrongen was. Uit angst voor de invloedrijke kerken in het Nederlandse onderwijs, besloten ze om maar mondjesmaat maatregelen door te voeren. Om toch in de kern van het onderwijs door te dringen werden er veel NSB’ers aangesteld als leraar, maar zij werden vaak gepest door de schoolkinderen. Ook kinderen van NSB’ers hadden een moeilijke tijd op school.

Ruïne van school in Enschede

Scholen dicht vanwege hongerwinter

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd er op grote schaal verzuimd. De kinderen die wel naar school kwamen waren slecht gevoed en slecht gekleed. Tijdens de hongerwinter zorgde het gebrek aan brandstof ervoor dat scholen hun deuren sloten. Soms werd er nog wel lesgegeven in kerken, huizen van leraren en, wanneer het weer het enigszins toeliet, in de buitenlucht. Sommige scholen werden door Duitse eenheden gebruikt om zich te verschansen. Soldaten gebruikten lesmateriaal als brandstof en richtten grote schade aan de gebouwen aan.

Diploma zonder eindexamen

De middelbare scholieren konden in de hectiek van de hongerwinter en de bevrijding die daarop volgde geen eindexamens doen. Na de bevrijding werd bij Koninklijk Besluit bepaald dat alle leerlingen die in het laatste jaar van het voortgezet onderwijs zaten hun diploma zouden ontvangen. De schoolleiding kreeg het recht om bezwaar te maken en een leerling te laten zakken, op basis van zijn of haar gedrag en banden met de bezetter. De ontbrekende vakkennis moest door de leerlingen zelf worden opgehaald, als ze wilden bewijzen dat ze hun diploma echt waard waren.

Afbeeldingen:

Bronnen:

Ook interessant: 

Rubrieken: 

Landen: 

Tijdperken: 

Onderwerpen: 

Piet Hein

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Saga vikingen

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.

De wieg van de Zijderoute

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.