Op welke dag werd Indonesië onafhankelijk?

Op 17 augustus vieren de Indonesiërs officieel hun onafhankelijkheidsdag. Er wordt dan stilgestaan bij 17 augustus 1945, de dag waarop Indonesië zich onafhankelijk verklaarde van de Nederlandse kolonisator. De datum gaf aanleiding tot een aantal jaren van gewelddadige ingrepen. Nog altijd is het onbegrip in Nederland groot genoeg om de datum van 17 augustus ter discussie te stellen. Hoe verliep de Indonesische onafhankelijkheid precies en welk effect heeft de datum nog op de Nederlands-Indonesische relaties?

Jaren vóór de onafhankelijkheid van 1945 rommelde het Nederlands-Indische politieke klimaat. Indische intellectuelen raakte in toenemende mate bevangen van het onafhankelijkheidsstreven. Hatta en Soekarno kozen voor een politieke weg naar de onafhankelijkheid, maar werden geconfronteerd door repressieve maatregelen van de Nederlandse regering. 

Tijdens de jaren van Japanse bezetting zocht Soekarno toenadering met de Japanse overheerser. Hij was hoopvol dat de Japanners hem én het Indonesische volk welgezind waren. Deze samenwerking zou inderdaad de basis leggen voor Indonesische onafhankelijkheid. De Nederlandse overheersers waren voorlopig verdreven en Indonesisch nationalisme kon zonder hinder groeien. (Meer weten? Lees hier)

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Onrust en chaos tijdens Bersiap

De oorlog eindigde met de Japanse overgave op 15 augustus 1945. Twee dagen later, op 17 augustus 1945, riep Soekarno de Indonesische onafhankelijkheid uit. Na het vertrek van de Japanners ontstond er een periode van chaos en onzekerheid over de toekomst van Indonesië. Geweld tussen verschillende bevolkingsgroepen hield Indonesië in zijn greep. (Meer weten? Lees hier)

Nederland erkent 17 augustus niet

Nederland erkende de onafhankelijkheid van 17 augustus niet. Na de oorlog heerste in Nederland nog altijd de hoop om Nederlands-Indië in ere te herstellen. Nederland zag de onafhankelijkheid van 17 augustus als een Japans instrument. Soekarno was vanwege de samenwerking met Japan voor de Nederlandse regering een verrader, vergelijkbaar met een Nederlandse NSB’er. Binnen Nederland zorgde de Indonesische onafhankelijkheid ook voor meningsverschillen. De vraag bestond of de onafhankelijkheidsbeweging wel onderdrukt moest worden. Een koloniale oorlog was duur, zeker voor een land in tijden van wederopbouw. Ondanks protesten werd de Indische kwestie té belangrijk gevonden om te negeren.

Politionele acties in Indonesië

De oorlog duurde vier jaren en was bloederig. Indonesische strijdkrachten waren bewapend tijdens de Japanse jaren en waren niet bereid de onafhankelijkheid af te staan. Meerdere Nederlandse militaire acties volgden. Onder de noemer ‘politionele acties’ vonden er bloedbaden en misdaden plaats. In de strijd kwamen duizenden mensen om het leven. (Meer weten? Lees hier en hier)

Nederlanders erkennen, maar wel laat

In 1949 was de oorlog voorbij. Het waren de Verenigde Staten die de doorslag gaven. De nieuwe wereldmacht wenste geen koloniaal conflict in Oost-Azië. De Amerikanen vreesden een communistische opstand in Indonesië en zagen het conflict liever zo snel mogelijk beëindigd worden. Onder Amerikaanse druk erkende Nederland de onafhankelijkheid op 27 december 1949. Indonesië werd een onafhankelijk land binnen het Nederlandse koninkrijk, maar dit stelde in de praktijk niets voor. De volledige, formele, onafhankelijkheid van Republiek Indonesië vond plaats in 1956. 

Jaren van oorlog, jaren van discussie

De laatste koloniale jaren van Indonesië bleven nog jarenlang een rol spelen in de Nederlandse politiek. Was de oorlog wel nodig? Had het ‘vergooide’ geld niet beter besteed kunnen worden? Moest Nederland excuses aanbieden voor misdaden? En dan was er ook nog de Molukse kwestie, die pijnlijk aan het licht werd gebracht door de treinkapingen in de jaren 70. De jaren 1945- 1949 vormden een trauma van nationale proporties. (Meer weten? Lees hier)

Op welke datum werd Indonesië onafhankelijk?

De tijd van het ontkennen is al lang voorbij, de kwestie van de datum nog niet helemaal.  Nederland hield jaren vast aan 27 december 1949 als onafhankelijkheidsdag, terwijl Indonesiërs de oorspronkelijke 17 augustus tot een feestdag maakten. De erkenning van 17 augustus gaat ook om meer dan enkel een datum. 17 augustus staat symbool voor de legitimiteit van de Indonesische onafhankelijkheidsbeweging zoals deze bestond in 1945. Deze kwestie is slechts een klein onderdeel van de volledige schuldvraag. Moet Nederland verantwoordelijkheid nemen voor zijn rol in de periode 1945-1949?

‘De facto erkenning’

Een doorbraak ontstond in 2005, toen minister Bot op 17 augustus aanwezig was bij de onafhankelijkheidsfeesten in Indonesië. Hij sprak zijn verontschuldigingen uit voor de politionele acties en benoemde 17 augustus expliciet als ‘de- facto dag van onafhankelijkheid’, Indonesië zag deze uitspraak als een erkenning van de legitimiteit van de onafhankelijkheidsbewegingen, die na de oorlog de onafhankelijkheid uitriepen. Hoewel Nederlanders zich minder bewust zullen zijn van de Onafhankelijkheidsdag in Indonesië, is het belangrijk om te zien hoe invloedrijk een datum kan zijn.

Afbeeldingen:

• Soekarno leest de onafhankelijkheidsverklaring voor. Frans Mendur (also Frans Mendoer) (1913 – 1971) [Public domain ], via Wikimedia Commons
• Na de onafhankelijkheidsverklaring wordt de Indonesische vlag gehesen. Frans Mendur (also Frans Mendoer) [Public domain or Public domain], via Wikimedia Commons