Standbeeld van een stadsomroeper in Meppel

Stadsomroepers: de media van de vroegmoderne tijd

Sinds het begin van de geschiedenis zijn mensen nieuwsgierig naar wat er om hen heen gebeurt. Tegenwoordig hebben we het internet, mobiele telefoons en de televisie om op de hoogte te blijven van het laatste nieuws, de laatste trends en de interessantste roddels. Voordat deze technologieën waren uitgevonden en in de tijd dat nog weinig mensen konden lezen, hadden ze een andere manier om het nieuws te verspreiden: De stadsomroeper.

Luide bel

Stadsomroepers of bellemannen stonden vaak in dienst van de middenstand of overheidsinstanties. Een stadsomroeper werd aangesteld door de burgemeester van een stad. Het was zijn werk om de inhoud van pamfletten en wetten kenbaar te maken door ze met luide stem voor te lezen en vervolgens op de deur van een dorpskroeg of een kerk te spijkeren of te plakken. Om de aandacht op zich te vestigen luidden de omroepers met een grote bel. Ze werden betaald voor elke boodschap die ze overbrachten. Hoewel ze een vrij simpele baan hadden, waren het meestal mensen van adel die deze functie kregen toegewezen. Het moest immers iemand zijn die ook kon lezen en schrijven en niet makkelijk kon worden omgekocht.

Don’t shoot the messenger

Stadsomroepers hadden een gevaarlijk beroep. Het nieuws viel dikwijls rauw op het dak van de ontvangers, zeker als het om bijvoorbeeld belastingverhogingen ging. Daarom was het belangrijk dat degene die het nieuws bracht bescherming genoot bij een machtig persoon. Het was de algemene regel dat men geen boodschapper mocht vermoorden. Dat werd beschouwd als landverraad. In Engeland is er zelfs een gezegde dat luidt: ‘don’t shoot the messenger’. Dit gezegde werd voor het eerst gebruikt in William Shakespeares tweede deel van Henry IV in 1598.

Ondanks de komst van de boekdrukkunst, bleven stadsomroepers werk hebben.Veel mensen konden immers nog niet lezen en waren zodoende afhankelijk van de gesproken tekst van de stadsomroeper. Maar, met de komst van kranten kregen stadsomroepers steeds meer concurrentie. Toch duurde het nog tot de negentiende eeuw voordat de stadsomroeper het echt moeilijk kreeg. De komst van massamedia en de enorme verbeteringen in het onderwijs, zorgden ervoor dat mensen het nieuws makkelijker konden meekrijgen via een krant of de radio, dan via een stadsomroeper.

Stadsomroeper in de 19e eeuw in Massachusetts

Verdwenen beroep

Door het afnemende analfabetisme in Nederland en de opkomst van de telefoon, de televisie en de radio, verdween het beroep langzaam. Het werd vervangen door journalistiek en programmamakers. Nog steeds spreken we op de Nederlandse TV van een omroepenstelsel.

In veel steden zijn er nog steeds stadsomroepers. Vaak dragen zij de kledingdracht die in de 17e of 18e eeuw door stadsomroepers werd gedragen. Het werk van de stadsomroeper is tegenwoordig puur toeristisch. Het zijn vaak vrijwilligers die deel uit maken van de bezienswaardigheden van binnensteden en ze geven de steden een traditioneel karakter.

Leestip:

geschiedenis stadsomroeper Rap van tong, scherp van pen – Literaire discussiecultuur in Nederlandse praatjespamfletten (circa 1600-1750)
Auteur: Clazina Dingemanse
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087040420
Winkelprijs: €39,–