Traditie en hervorming: geschiedenis van het Britse House of Lords

Volgens onderzoek van de Britse krant The Independent hebben leden van het Britse House of Lords (Hogerhuis) in het parlementaire jaar 2016 – 2017 miljoenen gedeclareerd aan onkosten, maar niets gezegd tijdens de vergaderingen. Met de veronderstelde nutteloosheid is dat een zoveelste argument voor critici om het bestaansrecht van het Hogerhuis in twijfel te trekken. Dit deel van het parlement, waar niet het volk maar de Kroon de leden aanwijst, is de belichaming van soms eeuwenoude Engelse tradities. Desalniettemin is het door de tijd heen gedwongen geweest om zich aan te passen.

Ontstaan

Het ontstaan van het Hogerhuis is te traceren naar de 11e eeuw, toen de Saksische monarchen besloten dat ze advies konden gebruiken en de Witangemot oprichtten. Deze ‘vergadering van de wijzen’ bestond uit rijke landeigenaren, kerkelijk leiders en ministers. Vanaf de 13e eeuw mochten ook vertegenwoordigers van graafschappen, steden en dorpen de vergadering bijwonen. De macht van het parlement groeide gestaag en ten koste van de Kroon. Tijdens de regeerperiode van Edward III, in de 14e eeuw ontstond het parlementaire twee-kamersysteem zoals we het nu kennen: de vertegenwoordigers van de graafschappen en steden kwamen bijeen in de House of Commons (Lagerhuis) en de bisschoppen en adel zaten in de House of Lords.

Getouwtrek

In de volgende eeuwen was de macht van het Parlement een uitkomst van het getouwtrek met de koning om het zeggenschap in Engeland. Tijdens de Rozenoorlog was de macht van de adel, die grotendeels was omgekomen op het slagveld, ernstig verzwakt. In de 16e eeuw, tijdens de regeerperiode van Hendrik VII (1485 – 1509) en zijn opvolgers uit de Tudordynastie was de Kroon op haar machtigst.

Afgeschaft

Conflicten tussen de koningen en het Parlement leidden in 1642 tot de Engelse Burgeroorlog. Toen daarna het Engelse Gemenbest werd uitgeroepen en het land feitelijk door Oliver Cromwell werd bestuurd, schafte hij in 1649 het Hogerhuis af. ‘Het Lagerhuis heeft door lange ervaring ondervonden dat het Hogerhuis nutteloos en gevaarlijk is voor de bevolking van Engeland.’ In 1660, toen de monarchie weer hersteld werd, kon het Hogerhuis terugkeren.

Gedwongen een stapje terug

Hoewel de macht van het Hogerhuis tot ver in de 19e eeuw groter bleef dan het Lagerhuis, begon de vanzelfsprekendheid daarvan uiteindelijk toch langzaam af te brokkelen. Politieke en sociale verhoudingen veranderden met de komst van de industriële revolutie. In het Lagerhuis werden arbeiders verkozen terwijl ondertussen de sociale status van de adel afnam.

Hoewel de Lords feitelijk gezien dus nog wel veel invloed konden uitoefenen, ging dat steeds meer gepaard met protest. Dat werd pijnlijk duidelijk in 1909, toen het Hogerhuis David Lloyd George’s populaire voorstel voor het People’s Budget – een belasting voornamelijk gericht op rijke landeigenaren – tegenhield. De onvrede daarover leidde in 1911 tot de Parliamentary Act die de macht van de House of Lords zodanig inperkte, dat het geen wetten meer kon afwijzen en de doorvoer ervan nog slechts een twee jaar kon vertragen.

Traditie en hervorming

De positie van het Hogerhuis is sindsdien afhankelijk van enerzijds de conservatievelingen, die graag vasthouden aan tradities en anderzijds de onvermoeibare aanvallen van met name de Labourpartij, die zich ten doel heeft gesteld het Hogerhuis volledig af te schaffen. Hoewel dat nog niet gelukt is, wist Tony Blair in 1997 wel de erfelijkheid van het lidmaatschap te beïndigen. Ook is het aantal leden sinds 1999 teruggebracht van 1330 naar 798.

Sinds hun machtspositie langzaam afbrokkelt houden de Lords des te meer vast aan eeuwenoude tradities. Zo zit de voorzitter, de Lord Speaker, tegenwoordig nog altijd op een wolzak, een gebruik bedacht ter symbolisering dat de schapenteelt de economische basis van Engeland is. Leden van het Hogerhuis – sinds 1958 ook vrouwen – spreken elkaar aan met ‘my noble lord’ en ‘my noble lady’. Bij de jaarlijkse toespraak van de koningin tijdens de opening van het parlementaire jaar dragen alle leden lange rode gewaden – een traditie die gangbaar is sinds de 15e eeuw. Dit feestelijke evenement gaat gepaard met een serie tradities die zo oud zijn, dat het nu eerder een toneelstuk is dan een serieus te nemen politiek proces. Zo worden bijvoorbeeld ’s ochtends de kelders van het gebouw geïnspecteerd om te voorkomen dat er nogmaals een ‘buskruitverraad’ zoals in 1604 kan worden gepleegd.

Hoewel het Engelse Hogerhuis dus veel veranderingen ten koste van haar macht heeft moeten dulden, werden de traditionele etiketten en eeuwenoude gebruiken in ere gehouden waardoor het in ieder geval nog de glamour van een invloedrijk instituut heeft.