Samarkand, kruispunt van culturen

Weinig steden kunnen zeggen dat ze tot het rijk van Alexander de grote, het rijk van Timoer Lenk en het Russische tsarenrijk behoord hebben. Samarkand, in het huidige Oezbekistan, kan dat wel. Dankzij die rijke geschiedenis staat de stad op de werelderfgoedlijst van UNESCO.

Millennia oude stad

Waar de geschiedenis van Samarkand precies begint, is niet duidelijk. Meestal wordt er vanuit gegaan dat de stad meer dan 2500 jaar oud is, maar er zijn overblijfselen van nederzettingen gevonden van nog duizend jaar ouder.

De oudste nog bewaard gebleven bron over Samarkand stamt uit 329 v. Chr. Alexander de Grote veroverde toen grote delen van Azië en deed daarmee ook de gebieden in Centraal-Azië aan. Samarkand was in die tijd de hoofdstad van Sogdië. Toen al was Samarkand een gigantische stad met een rijke cultuur, waar veel ambachten werden uitgeoefend en handel werd gedreven. Alexander de Grote zou over de stad gezegd hebben dat het voldeed aan wat hij erover gehoord had, maar dat het nog mooier was dan hij zich had voorgesteld.

Belangrijke stad voor meerdere wereldrijken

In de eeuwen daarna viel de stad onder verschillende (wereld)rijken. Ondanks de oorlogen die daarmee gepaard gingen, bleef de stad een van de rijkste steden in Azië en misschien wel de hele wereld. Dit kwam vooral omdat de stad op de zijderoute lag. Door deze ligging kon de stad meeprofiteren van de handel tussen China en Europa. De stad kwam in handen van de Arabieren ten tijde van de Arabische veroveringen in de 8e eeuw na Christus. Vervolgens werd het ingelijfd bij het islamitische Samanidenrijk, waarna het uiteindelijk veroverd werd door Turkse stammen vanuit het noorden.

Mongoolse verovering

Het grootste gevaar leek echter in de 13e eeuw op Samarkand af te stevenen. Vanuit het oosten trokken de Mongolen onder leiding van Dzjengis Khan en zijn zonen als een verwoestende golf via centraal Azië naar het westen. De Mongoolse overheersing had vooral grote gevolgen voor steden die afhankelijk waren van handel. Handel over het Aziatische continent werd bemoeilijkt en de Europese afzetmarkt was slecht bereikbaar. Toen de een nazaat van Dzjengis Khan, Timoer Lenk, anderhalve eeuw later op een vergelijkbare, zo niet, nog verwoestendere manier grote delen van Azië veroverde, leek het einde van Samarkand nabij…

Hoofdstad van de Timoeriden

Maar Timoer Lenk had andere plannen met de stad. Samarkand werd de hoofdstad van zijn rijk en maakte daardoor een grote bloei door. Toen Timoer Lenk overleed kwam zijn kleinzoon Ulugbek aan de macht. Anders dan zijn opa bleek hij een heel vredelievend vorst te zijn en hij investeerde in de culturele ontwikkeling van zijn rijk en de hoofdstad Samarkand. Samarkand werd daardoor ook een belangrijk kenniscentrum waar intellectuelen vanuit de rest van de wereld naartoe kwamen om hun kennis te delen met collega’s en leerlingen. In deze tijd werd ook begonnen met de bouw van de eerste gebouwen rondom het wereldberoemde Registan plein (zie foto boven dit artikel). Samarkand verwierf in die tijd een bijna mythische reputatie en was over de hele wereld bekend.

In Samarkand zijn nog steeds veel gebouwen te vinden uit de tijd van de Timoeriden:

Spookstad

Na deze periode van bloei ging het weer bergafwaarts met Samarkand. De functie van hoofdstad verplaatste zich in de 16e eeuw naar de stad Buchara, een andere belangrijke handelsstad op de zijderoute. Een rijkdom zoals ze die in de 15e eeuw had verworven zou de stad nooit meer kennen. Na een aantal aardbevingen in de 18e eeuw raakte de stad zelfs een groot deel van haar inwoners kwijt waardoor Samarkand in een soort spookstad veranderde.

Opleving onder de Russen

In 1868 werd Samarkand veroverd door de Russen en werd het bij het Russische Tsarenrijk gevoegd. Zo’n twintig jaar later kreeg de stad een spoorwegverbinding met de rest van Rusland. Dit zorgde ervoor dat de stad weer opbloeide na haar dieptepunt in de 18e eeuw. De bevolking van de stad nam weer langzaam toen en er werden zelfs nieuwe wijken gebouwd. Tijdens de periode dat Oezbekistan een Sovjet republiek was, werden er veel nieuwe openbare gebouwen en parken in Samarkand gebouwd, evenals een ziekenhuis, een universiteit en diverse handelscentra. Tegenwoordig is een multiculturele stad met een half miljoen mensen van meer dan 100 verschillende nationaliteiten.

Nog steeds is het historische centrum van Samarkand te bezichtigen. Vooral het Registan plein, de graftombe van Timoer Lenk en de gebouwen van enkele islamitische leerscholen (Madrassa’s) zijn populair onder toeristen. De historische binnenstad staat sinds 2001 op de Unesco Werelderfgoedlijst.