Standbeeld van Montesinos in de Dominicaanse Republiek

Antonio de Montesinos: Klokkenluider avant la lettre

Misstanden die in een doofpot worden gestopt, lekken nogal eens uit. Klokkenluiders spelen daarin een grote rol. Deze ‘klikspanen’ zijn niet alleen van deze tijd: ook vroeger brachten klokkenluiders verborgen wantoestanden aan het licht. Antonio de Montesinos was zo’n klokkenluider. Hij stelde in het begin van de 16e eeuw de misdragingen van kolonisators tegen de inheemse bevolking van Spaans Amerika aan de kaak.

Missionaris in de Nieuwe Wereld

Antonio de Montesinos werd geboren in 1475 in Spanje. In 1511, vlak nadat Columbus Amerika ontdekt had, vertrok De Montesinos als missionaris van de orde van de dominicanen naar het eiland Hispaniola, waar nu de landen Haïti en de Dominicaanse Republiek liggen. Toen hij daar arriveerde, merkten hij en de andere meegereisde dominicanen dat de inheemse bevolking van het eiland was gedecimeerd en als slaaf moest werken voor de kolonisators. Als slaaf van de kolonisators werd de inheemse bevolking blootgesteld aan onbekende ziektes en onbegrip door de grote cultuurverschillen. Hierdoor stierven de inheemse Ciboney-indianen bij bosjes.

Donderpreek

In december 1511 leverde De Montesinos in zijn preek kritiek op de manier waarop de Spanjaarden de inheemse bewoners van het gebied behandelden. Volgens hem waren alle Spanjaarden op het eiland zondig omdat ze zo wreed omgingen met het leven van onschuldige mensen. Om zijn boodschap kracht bij te zetten, weigerde hij de communie (het delen van brood en wijn) aan de personen die hij voor de wreedheden verantwoordelijk achtte.

De conquistadores ontstaken daarop in woede. Ze eisten dat De Montesinos door zijn mededominicanen werd gestraft, maar zij lieten weten volledig achter de standpunten van De Montesinos te staan. Terwijl de kerkgangers verwacht hadden dat hij zijn excuses zou aanbieden, preekte De Montesinos tijdens zijn volgende dienst dezelfde boodschap. Een paar hooggeplaatste vertegenwoordigers van de koning deden hun beklag bij de Spaanse koning Ferdinand II. Op 20 maart 1512 beval deze aan de plaatselijke gouverneur om De Montesinos en zijn volgelingen de mond te snoeren. De Montesinos hield echter niet op met het verkondigen van zijn mening en hij werd teruggestuurd naar Spanje.

Klacht bij de Spaanse koning

In Spanje diende Antonio de Montesinos een aanklacht in bij de koninklijke rechtbank in Spanje ter verdediging van de Ciboney-Indianen. De koning besloot De Montesinos vrijuit te laten spreken en luisterde met open mond naar de gruwelijke verhalen die hem verteld werden. Ferdinand II was niet op de hoogte van de hoge mate van machtsmisbruik onder de kolonisten. Hij raakte overtuigd van het standpunt van De Montesinos, wat resulteerde in de invoering van de wetten van Burgos. Hierin werden eisen gesteld aan de behandeling van de inheemse volken van Amerika. Dit was het eerste document dat enkele rechten aan de inheemse bevolking van Amerika toekende.

Antonio de Montesinos keerde terug naar Hispaniola en onderhield daar contact met Bartolomé de Las Casas. Deze plantage-eigenaar betrad later de orde van de dominicanen en ook hij werd een klokkenluider over misstanden tegen de inheemse bevolking. De Montesinos vertrok later naar het huidige Venezuela om zich daar in te zetten voor de bescherming van de indianen. Hij overleed daar in 1545.

De dominicanen bleven zich in de eeuwen daarna volop inzetten voor de rechten van inheemse bevolking, iets waar slechts langzaam verbetering in kwam. Tegenwoordig wordt De Montesinos gezien als een klokkenluider avant la lettre. In 1982 is er ter nagedachtenis aan hem een standbeeld verrezen aan de kust van de Dominicaanse Republiek.

Na de invoering van de wetten van Burgos moesten de Spanjaarden op een andere manier aan goedkope werkkrachten zien te komen. Deze wetten worden dan ook wel gezien als één van de oorzaken van het begin van de trans-atlantische slavenhandel.