Designated survivors in de Verenigde Staten en Nederland

Als het aan D66 ligt, krijgt Nederland twee ‘designated survivors’. Die houden zich bijvoorbeeld tijdens Prinsjesdag op een geheime locatie schuil, zodat ze in het geval van een terroristische aanslag waarbij alle regeringsleiders omkomen, het dagelijks bestuur kunnen overnemen. In de Verenigde Staten is al sinds de jaren '60 een ‘aangewezen overlever’. Wat doet zo iemand en waarom bestaat zijn functie?

Wat als de president doodgaat

In 1947 werd in de Verenigde Staten met de Presidential Succession Act vastgesteld wat er zou gebeuren als de president zou komen te overlijden. Zo werd bepaald dat eerst de vice-president aanspraak zou maken op de functie, daarna de voorzitter van het huis van afgevaardigden, gevolgd door de Secretary of State, de ministers, enzovoorts.

Nucleaire dreiging tijdens de Koude Oorlog

Maar wat als iedereen in de opvolgingslijn voor het presidentschap in één keer komt te overlijden? Hoewel dat misschien een onwaarschijnlijk scenario lijkt, leidde de nucleaire dreiging tijdens de Koude Oorlog ertoe dat de Amerikaanse regering zich wilde voorbereiden op een dergelijke catastrofe. Eens per jaar – en soms vaker – komen alle belangrijke mensen uit de regering en het parlement tegelijkertijd bij elkaar: tijdens de zogenaamde State of the Union, de jaarlijkse toespraak van de president tot het Amerikaanse congres, en tijdens de presidentiële inauguraties. Als er op dat moment op die locatie een aanval of een terroristische aanslag plaatsvindt, zou er in theorie niemand kunnen overblijven die het land rechtsmatig kan besturen.

De eerste designated survivor

Om dat te voorkomen, werd er een ‘overlever’ aangewezen. Dat kon iedereen uit de presidentiële opvolgingslijn zijn die volgens de Amerikaanse grondwet geschikt is om president te worden (minimaal 35 jaar oud en in de Verenigde Staten geboren). De designated survivor bezocht de bijeenkomst in tegenstelling tot alle andere regeringsleden niet en werd gevraagd zich schuil te houden op een geheime locatie. Wanneer de eerste designated survivor werd aangewezen, is onduidelijk, maar waarschijnlijk begon de traditie in de jaren ’60. Vanaf 1984 werd na afloop van de State of the Union bekend gemaakt welk lid van het kabinet was aangewezen thuis te blijven.

Nuclear football: belangrijk koffertje

Er is heel weinig bekend over waar de aangewezen overlevers in de geschiedenis heen werden gebracht en welke informatie zij meekregen. Veel informatie wordt bewust geheimgehouden, omdat de designated survivor plotseling de belangrijkste persoon van de Verenigde Staten kan worden. Het is in ieder geval wel bekend dat de designated survivor de zogenaamde ‘nuclear football’ meekrijgt tijdens zijn onderduiking. Dat is een eveneens geheimzinnig koffertje met daarin alle benodigde informatie om een atoomaanval te lanceren.

Omdat het zo’n geheimzinnige bedoening is, werd over de aangewezen overlever de afgelopen decennia wild gespeculeerd. Hoewel de designated survivor meestal een voor het publiek relatief onbekende minister is, speculeren de media tijdens iedere State of the Union over wie de belangrijke onderduiker zou kunnen zijn. De populaire Netflix-serie ‘Designated Survivor’ (2015) gaat over Thomas Kirkman, die inderdaad president wordt nadat het hele kabinet omkomt tijdens een aanslag. Sinds de serie wordt uitgezonden, staat de traditie weer meer in de publieke belangstelling.

De Nederlandse designated survivor

De mogelijke Nederlandse designated survivor zou na een aanval op de Ridderzaal tijdens Prinsjesdag kunnen optreden. Of dat nodig is en of die er echt gaat komen, is nog maar zeer de vraag. In de eerste plaats treedt in Nederland bij een dergelijke catastofe het zogenaamde 'staatsnoodrecht' in werking. De overgebleven vertegenwoordigers van het ministerie van Defensie en de ambtenaren van het Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) komen dan bij elkaar in een crisisberaad.

Bovendien blijft in Nederland altijd een opvolger van het staatshoofd leven, wanneer tijdens Prinsjesdag een aanval plaatsvindt. Hoewel de koning, koningin en de hele regering in de Ridderzaal zijn, is de grondwettelijke troonopvolgster, prinses Amalia, tot nu toe niet aanwezig geweest bij het uitspreken van de troonrede. Zij is dus onbewust de Nederlandse ‘designated survivor’ en zou bij een grote catastrofe waarbij het staatshoofd en de hele regering omkomt, de troon kunnen bestijgen en een nieuw kabinet kunnen vormen.

Bronnen:

• NOS, ‘D66 wil twee “designated survivors’ voor rampspoed’
• CBS News, ‘Joint session 2017: The history of the “designated survivor”’
• Senate Historical Office, ‘Cabinet members who did not attend the State of the Union Address (since 1984*)’
• Parlement & Politiek, ‘De aanwezigheid van de prinsen en prinsessen op Prinsjesdag’

Afbeelding:

Beatrix leest de troonrede voor, rechts Claus; op de voorgrond toehoorders, 15 september 1981. Rob C. Croes/Anefo (public domain) via Nationaal Archief.